vishay soochi
brahm vaivart puran
shrikrishn janm khand (uttararddh): adhyay 111
vidvanoan ka kathan hai ki ‘nar’ shabd ka arth saroopy-mukti hai; usaka jo devata ‘ayan’ hai, use ‘narayan’ kahate haian. kie hue pap ko ‘nar’ aur gaman ko ‘ayan’ kahate haian. un papoan ka jisase gaman hota hai, vahi ye ‘narayan’ kahe jate haian. ek bar bhi ‘narayan’ shabd ke uchcharan se manushy tin sau kalpoan tak ganga adi samast tirthoan mean snan ke phal ka bhagi hota hai. ‘nar’ ko puny moksh aur ‘ayan’ ko abhisht jnan kahate haian. un donoan ka jnan jisase ho, ve hi ye prabhu ‘narayan’ haian.[1] jisaka charoan vedoan, puranoan, shastroan tatha anyany yogagranthoan mean aant nahian milata; isi karan vidvan log usaka nam ‘anant’ batalate haian. ‘muku’ adhyaman, nirman aur mokshavachak hai; use jo devata deta hai, usi karan vah ‘mukund’ kaha jata hai. ‘muku’ vedasammat bhaktirasapoorn premayukt vachan ko kahate haian; use jo bhaktoan ko deta hai vah ‘mukund’ kahalata hai. chooanki ve madhu daity ka hanan karane vale haian, isalie unaka ek nam ‘madhusoodan’ hai. yoan santalog ved mean vibhinn arth ka pratipadan karate haian. ‘madhu’ napuansakaliang tatha kie hue shubhashubh karm aur madhyavik (mahue ki sharab) ka vachak hai; atah usake tatha bhaktoan ke karmoan ke soodan karane vale ko ‘madhusoodan’ kahate haian. jo karm parinam mean ashubh aur bhrantoan ke lie madhur hai use ‘madhu’ kahate haian, usaka jo ‘soodan’ karata hai; vahi ‘madhusoodan’ hai. ‘krishi’ utkrishtavachi, ‘n’ sadbhaktivachak aur ‘a’ datrivachak hai; isi se vidvanalog unhean ‘krishn’ kahate haian. paramanand ke arth mean ‘krishi’ aur unake dasy karm mean ‘n’ ka prayog hota hai. un donoan ke data jo devata haian, unhean ‘krishn’ kaha jata hai. bhaktoan ke kotijanmarjit papoan aur kleshoan mean ‘krishi’ ka tatha unake nash mean ‘n’ ka vyavahar hota hai; isi karan ve ‘krishn’ kahe jate haian. sahasr divy namoan ki tin avritti karane se jo phal prapt hota hai; vah phal ‘krishn’ nam ki ek avritti se hi manushy ko sulabh ho jata hai. vaidikoan ka kathan hai ki ‘krishn’ nam se badhakar doosara nam n hua hai, n hoga. ‘krishn’ nam se sabhi namoan se pare hai. he gopi! jo manushy ‘krishn-krishn’ yoan kahate hue nity unaka smaran karata hai; usaka usi prakar narak se uddhar ho jata hai, jaise kamal jal ka bhedan karake oopar nikal ata hai. ‘krishn’ aisa mangal nam jisaki vani mean vartaman rahata hai, usake karo doan mahapatak turant hi bhasm ho jate haian. ‘krishn’ nam-jap ka phal sahasroan ashvamedh-yajnoan ke phal se bhi shreshth hai; kyoanki unase punarjanm ki prapti hoti hai; parantu nam-jap se bhakt avagaman se mukt ho jata hai. samast yajn, lakhoan vrat tirthasnan, sabhi prakar ke tap, upavas, sahasroan vedapath, saik doan bar prithvi ki pradakshina- ye sabhi is ‘krishnanam’- jap ki solahavian kala ki samanata nahian kar sakate[2]. un uparyukt karmoan ke lobh se manushyoan ko chirakal ke lie svargaroop phal ki prapti hoti hai aur us svarg se patan hona nishchit hai; parantu japakarta purush shrihari ke param pad ko prapt kar leta hai. ‘k’ jal ko kahate haian; us jal mean tatha samast shariroan mean bhi jo atma shayan karata hai; us dev ko sabhi vaidik lok ‘keshav’ kahate haian. ‘kans’ shabd ka prayog patak, vighn, rog, shok aur danav ke arth mean hota hai, unaka jo ‘ari’ arthat hanan karane vala hai; vah ‘kansari’ kaha jata hai. |
tika tippani aur sandarbh
- ↑ saroopyamuktivachano nareti ch vidurbudhaah. yo devoapyayanan tasy s ch narayanah smritah..
narashch kritapapashchapyayanan gamanan smritamh. yato hi gamanan teshaan soayan narayanah smritah..
sakrinnarayanetyuktva pumanh kalpashatatrayamh. gangadisarvatirtheshu snato bhavati nishchitamh..
naran ch mokshanan punyamayanan jnanamipsitamh. tayorjnanan bhavedh yasmath soayan narayanah prabhuah.. (111.22-25) - ↑ krishirutkrishtavachano nashch sadbhaktivachakah. ashchapi datrivachanah krishnan ten vidurbudhaah ..
krishishch paramanande nashch taddasyakarmani. tayordata ch yo devasten krishnah prakirtitah..
kotijanmarjite papan krishiah kleshe ch vartate. bhaktanaan nashch nirvane ten krishnah prakirtitah..
sahasranamnaan divyanaan triravritya ch yatphalamh. ekavritya tu krishnasy tatphalan labhate narah..
krishnanamnaah paran nam n bhootan n bhavishyati. sarvebhyashch paran nam krishneti vaidika viduah..
krishn krishneti he gopi yastan smarati nityashah. jalan bhitva yatha padman narakaduddharamyahamh..
krishneti mangalan nam yasy vachi pravartate. bhasmibhavanti sadyastanmahapatakotayah..
ashvamedhasahasrebhyah phalan krishnajapasy ch. varan tebhyah punarjanm nato bhaktapunarbhavah..
sarveshamapi yajnanaan lakshani ch vratani ch. tirthasnanani sarvani tapaansyanashananian ch..
vedapathasahasrani pradakshinyan bhuvah shatamh. krishnanamajapasyasy kalaan narhanti shodashimh..
sanbandhit lekh
adhyay | vishay | prishth sankhya |