vishay soochi
gita darpan -svami ramasukhadas
107. gita mean arsh prayog
vyakaran shastr mean bahulak char prakar ka mana gaya hai-
isi prasang mean ‘vyatyayo bahulamh’[1]- is sootr se chhand mean vikaranoan ka bahul prakar se vyatyay kaha gaya hai. yahaan mahabhashyakar patanjali ka kathan hai ki vikaranoan ke atirikt suph, tinh, upagrah (atmanepad- parasmaipad), liang, pratham adi purush, bhootadi kalavachi pratyay, hal achh udattadi svar, karta adi karak, yanh arthath ‘dhatorekacho haladeah kriyasamabhihare yanh’[2] sootraghatak ‘yanh’ ke yakar se lekar ‘linyashishyanh’[3] sootraghatak ‘anh’ ke nakaraparyant pratyahar manakar tanmadhyavarti sy-tasi-shaph-shyanh adi vikaran, chlisthaniy sijadi adesh, amh, yanh, nichh, ninh, ayh, iyanh- inaka vyatyay bhi vyakaran shastrakarta achary panini ko abhisht hai aur vah bahulak se siddh hai; atah sootr mean ‘bahulamh’ pad prayukt hua hai. ‘supaan sulukpoorv-savarnachchheyadadyayajalah’[4]- is sootr mean ved mean suph ke sthan par sulukh, poorvasavarn, a ath she, ya, da, dya, achh aur alh adesh hote haian. |
tika-tippani aur sandarbh
- ↑ (panini. ashta. 3.1.85)
- ↑ (panini. ashta. 3.1.22)
- ↑ (panini. ashta. 3.1.86)
- ↑ (panini ashta. 7.1.39)
sanbandhit lekh
kram sankhya | path ka nam | prishth sankhya |
varnamala kramanusar lekh khoj