vishay soochi
gita darpan -svami ramasukhadas
62. gita mean ashtaangayog ka varnan
patanjal yogadarshan mean yam, niyam, asan, pranayam, pratyahar, dharana, dhyan aur samadhi- in ath aangoan vale ‘ashtaangayog’ ka varnan aya hai- ‘yamaniyamasanapranayamapratyaharadharanadhyan samadhayoashtavangani’[1] gita mean bhagavanh ne is ashtaanyog ka kramapoorvak varnan to nahian kiya hai, par bhagavanh ki vani itani vilakshan hai ki isamean any yog sadhanoan ke sath ashtaanyog ka bhi varnan a gaya hai; jaise- 1. yam- ahiansa, saty, astey, brahmachary aur aparigrah- ye paanch ‘yam’ kahalate haian- ‘ahiansasatyasteyabrahmacharyaparigraha yamaah’.[2] gita mean ‘ahiansa’ ka[3] pad se ‘ahiansa’ ka; ‘satyamh’[4]pad se ‘saty’ ka; ‘sten ev sah’[5] padoan mean vidhimukh se ‘astey’ ka; ‘brahmacharivrate sthitah’[6]; ‘brahmachary charanti’[7]; ‘brahmacharyamh’[8] padoan se ‘brahmachary’ ka aur ‘tyaktasarvaparigrahah’[9], ‘aparigrahah’,[10] ‘ahankaran... parigrahamh. vimuchy....’[11] padoan se ‘aparigrah’ ka varnan hua hai. 2. niyam- shauch, santosh, tap, svadhyay aur eeshvar-pranidhan- ye paanch ‘niyam’ kahalate haian- shauchasantoshatapahsvadhyayeshvarapranidhanani niyamaah[12] gita mean ‘shauchamh’[13] pad se shauch ka; ‘yadrichchhalabhasantushtah’[14] ‘atmanyev ch santushtah’, [15] ‘tushyanti’,[16] ‘santusht’,[17] ‘santushto yen kenachith’[18] padoan se ‘santosh’ ka; yattapasyasi (9.27), ‘tapah’[19] padoan se ‘tapah’ ka; ‘svadhyayajnan-yajnashch’,[20] ‘svadhyayabhyasanamh’,[21] ‘adhyeshyate ch y iman dharmyan sanvadamavayoah’[22] padoan se ‘svadhyay’ ka; ‘mamashrityoah’,[23] ‘tamev sharanan gachchh’,[24] ‘mamekan sharanan vraj’[25] padoan se ‘eeshvar pranidhan’ ka varnan hua hai. 3. asan- sthir aur sukhapoorvak baithane ka nam ‘asan’ hai- ‘sthirasukhamasanamh’[26] gita mean ‘saman kayashirogrivan dharayannachalan sthirah. samprekshy nasikagran svan dishashchanavalokayanh’[27]- is shlok mean ‘asan’ ka varnan hua hai. 4. pranayam- shvas-prashvas ki gati ko rokana ‘pranayam’ kahalata hai- ‘tasnimansati shvasaprashvasayorgativichchhedah pranayamah’[28] gita mean ‘pranapanagati ruddhva pranayamaparayanaah’,[29] 'pranapanau samau kritva'[30], ‘bhruvormadhye pranamaveshy samyakh’,[31] ‘moordhnyadhayatmanah pranamh’[32] padoan se ‘pranayam’ ka varnan hua hai. |
tika-tippani aur sandarbh
- ↑ (2.29)
- ↑ (patanjal 2.30)
- ↑ (10.5, 13.7, 16.2, 17.14)
- ↑ (16.2, 17.15)
- ↑ (3.12)
- ↑ (6.14)
- ↑ (8.11)
- ↑ (17.14)
- ↑ (4.21)
- ↑ (6.10)
- ↑ (18.53)
- ↑ (patanjal 2.32)
- ↑ (13.7, 16.3,17.14, 18.42)
- ↑ (4.22)
- ↑ (3.17)
- ↑ (10.9)
- ↑ (12.14)
- ↑ (12.19)
- ↑ (16.1, 17.14-16)
- ↑ (4.28)
- ↑ (17.15)
- ↑ (18.70)
- ↑ (7.29)
- ↑ (18.62)
- ↑ (18.66)
- ↑ (patanjal 2.46)
- ↑ (6.13)
- ↑ (patanjal 2.49)
- ↑ (4.29)
- ↑ (5.27)
- ↑ (8.10)
- ↑ (8.12)
sanbandhit lekh
kram sankhya | path ka nam | prishth sankhya |
varnamala kramanusar lekh khoj