shrimadbhagavadgita sadhak-sanjivani hindi-tika -svami ramasukhadas
saptadash adhyay
upanishadoan mean ata hai ki jaisa ann hota hai, vaisa hi man banata hai- ‘annamayan hi somy manah.’[1] arthat ann ka asar man par p data hai. ann ke sookshm sarabhag se man (aantahkaran) banata hai, doosare nanbar ke bhag se viry, tisare nanbar ke bhag se rakt adi aur chauthe nanbar ke sthool bhag se mal banata hai, jo ki bahar nikal jata hai. atah man ko shuddh banane ke lie bhojan shuddh, pavitr hona chahie. bhojan ki shuddhi se man- (aantahkaran) ki shuddhi hoti hai- ‘aharashuddhau sattvashuddhiah’.[2] jahaan bhojan karate haian, vahaan ka sthan, vayumandal, drishy tatha jis par baithakar bhojan karate haian, vah asan bhi shuddh, pavitr hona chahie. karan ki bhojan karate samay pran jab ann grahan karate haian, tab ve sharir ke sabhi romakoopoan se asapas ke paramanuoan ko bhi khianchate- grahan karate haian. atah vahaan ka sthan, vayumandal adi jaise hoange, pran vaise hi paramanu khianchega aur unhian ke anusar man banega. bhojan banane vale ke bhav, vichar bhi shuddh sattvik hoan. bhojan ke pahale donoan hath, donoan pair aur mukh- ye paanchoan shuddh, pavitr jal se dho le. phir poorv ya uttar ki or mukh karake shuddh asan par baithakar bhojan ki sab chijoan ko ‘patran pushpan phalan toyan yo me bhaktya prayachchhati. tadahan bhaktyupahritamashrami prayatatmanah ..’[3]- yah shlok padhakar bhagavan ke arpan kar de. arpan ke bad dayean hath mean jal lekar ‘brahmarpanan brahm havirbrahmagrau brahmana hutamh. brahmaiv ten gantavyan brahmakarmasamadhina ..’[4]- yah shlok padhakar achaman kare aur bhojan ka pahala gras bhagavan ka nam lekar hi mukh mean dale. |
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh
shlok sankhya | vishay | prishth sankhya |
varnamala kramanusar lekh khoj