vishay soochi
gita prabodhani -svami ramasukhadas
pandrahavaan adhyay
adhashchordhvan prasritastasy shakha gunapravriddha vishayapravala: . vyakhya- pratham shlok mean aye ‘oordhvamoolamh’ pad ka tatpary hai- paramatma, jo sansar ke rachayita tatha usake mool adhar haian; aur yahaan ‘moolani’ pad ka tatpary hai- tadatmy, mamata aur kamanaroop mool, jo sansar mean manushy ko baandhate haian. sadhak ko in mooloan ka to chhedan karana hai aur oordhvamool paramatma ka ashray lena hai. n roopamasyeh tathopalabhyate nanto n chadirn ch sampratishtha . vyakhya- bhagavan adi mean bhi haian, ant mean bhi haian aur madhy mean bhi hai.[1]; parantu sansar n adi mean hai, n ant mean hai aur n madhy mean hi hai arthat sansar ki satta hi nahian hai-‘nasato vidyate bhavah’[2]. atah ek bhagavan ke sivay kuchh bhi nahian hai. is shlok mean aye ‘chhitva’ pad ka tatpary katana athava nash (abhav) karana nahian hai, pratyut sambandh vichchhed karana hai. karan ki yah sansar-vriksh bhagavan ki apara prakriti hone se avyay hai. sansar rag ke karan hi dikhata hai. jis vastu mean rag hota hai, usi vastu ki svatantr satta aur mahatta dikhati hai. yadi rag n rahe to netroan se sansar ki satta dikhate hue bhi mahatta nahian rahati. atah ‘asangashastren dridhen chhitva’ padoan ka tatpary hai-sansar ke rag ko sarvatha mita dena arthat apane antahkaran mean ek paramatma ke sivay any kisi se sambandh n manana, srishtimatr ki kisi bhi vastu ko apani aur apane liye n manana. vastav mean sansar ki satta bandhanakarak nahian hai, pratyut usase ragapoorvak mana hua sambandh hi bandhanakarak hai. satta badhak nahian hai, mahatta badhak hai. ham jis vastu ko mahatta dete haian, vahian baandhane vali ho jati hai. mahatta hamari di huee hai, usamean hai nahian. sansar se sambandh-vichchhed karane par sansar ka sansar roop se abhav ho jata hai aur vah bhagavadroop se dikhane lagata hai-‘vasudevah sarvamh’. |
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh
adhyay | prishth sankhya |
varnamala kramanusar lekh khoj