shrimadbhagavadgita tattvavivechani hindi-tika -jayadayal goyandaka
chaturth adhyay
uttar- yahaan vastav mean ‘yogayajn’ kis karm ka vachak hai, yah to bhagavan hi janate haian; kyoanki isake vishesh lakshan yahaan nahian batalaye gaye haian. kiantu anuman se yah pratit hota hai ki chittavritti- nirodharoop jo ashtaangayog hai sambhavatah usi ka vachak yahaan ‘yogayajn’ shabd hai. atev yahaan ‘yogayajnaah’ pad ke prayog ka yah bhav samajhana chahiye ki bahut-se sadhak paramatma ki prapti ke uddeshy se asakti, phalechchha aur mamata ka tyag karake is ashtaangayogaroop yajn ka hi anushthan kiya karate haian. unaka vah yog sadhana roop karm bhi yajnarth karm ke antargat hai, atev un logoan ke bhi samast karm vilin hokar unako sanatan brahm ki prapti ho jati hai. prashn- uparyukt ashtaangayog ke ath aang kaun-kaun se haian? uttar- patanjal yogadarshan mean inaka varnan is prakar ata hai- ‘yamaniyamasanapranayamapratyaharadharana-dhyanasamadhatoashtavangani.’[1] yam, niyam, asan, pranayam, pratyahar, dharana, dhyan aur samadhi- ye yog ke ath aang haian. inamean yam, niyam, asan, pranayam, pratyahar- ye paanch bahirang aur dharana, dhyan, samadhi- ye tin antarang sadhan haian. ‘trayamekatr sanyamah.’[2] kisi bhi prani ko kisi prakar kianchinmatr kabhi kasht n dena (ahiansa); hit ki bhavana se kapat rahit priy shabdoan mean yatharth bhashan (saty); kisi prakar se bhi kisi ke svatv-hak ko n churana aur n chhinana (astey); man, vani aur sharir se sampoorn avasthaoan mean sada-sarvada sab prakar ke maithunoan ka tyag karana (brahmachary); aur sharir nirvah ke atirikt bhogy samagri ka kabhi sangrah n karana (aparigrah)- in paanchoan ka nam yam hai. |
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh
kram sankhya | vishay | prishth sankhya |
varnamala kramanusar lekh khoj