भगवद्गीता -राधाकृष्णन पृ. 217

bhagavadgita -d aau. sarvepalli radhakrishnan

Prev.png
adhyay-13
sharir kshetr hai, atma kshetrajn hai, aur in donoan mean antar kshetr aur kshetrajn

   
12.jneyan yattatpravakshyami yajjnatvamritamashnute.
anadimatparan brahm n sattannasaduchyate॥

ab maian tujhako yah batalaooanga ki janane yogy (jney) kya hai, jisako jan lene se shashvat jivan prapt ho jata hai. vah hai parabrahm, jisaka koee adi nahian hai aur jo kaha jata hai ki n to sath (astitvamanh) hai aur n asath (jisaka astitv nahian hai). anadimath paramh: adirahit, anadi bhagavanh. - shankarachary. anadi matparamh: adirahit (anadi) aur mere dvara shasit.- ramanuj.vah nity hai, jo astitv aur anastitv, adi aur ant ke sab anubhavagamy virodhoan se oopar hai aur yadi ham use prapt kar lete haian, to janm aur maran keval bahari ghatanaean rah jati haian, jo atma ki nityata ko sparsh nahian kar patian.

kshetr ka janane vala, kshetrajn

13.sarvatahpanipadan tatsarvatoakshishiromukhamh.
sarvatahshrutimalloke sarvamavrity tishthati॥

usake hath aur pair sab jagah haian; usaki aankhean, sir aur mukh sab or haian; usake kan sab dishaoan mean haian; vah sabako avritt karake sansar mean nivas kar raha hai.anubhav ke sab vishayoan ke ek karta ke roop mean use sabako avritt karane vala aur sab jagah hath-pair-aankh-kan vala bataya gaya hai. darshak prakash ke bina koee anubhav ho hi nahian sakata. kyoanki bhagavanh ke do paksh haian, ek lokatitata aur anasakti ka; doosara anatm (prakriti) ke sath pratyek vishisht sanyog mean antavryapita ka; isalie use virodhabhasoanki ek shrriankhala ke roop mean varnit kiya gaya hai. vah bahar hai aur andar bhi, achal hai aur chal bhi, door hai aur pas bhi, avibhakt hai aur phir bhi vibhakt hai. mahabharat mean kaha gaya hai ki jab atma prakriti ke gunoan se sanyukt rahata hai, tab use kshetrajn kaha jata hai; j bavah un gunoan se mukt ho jata hai, tab vah paramatma kahalata hai. [1]

14.sarvendriyagunabhasan sarvendrayavivarjitamh.
asaktan sarvabhrichchaiv nirgunan gunabhoktri ch॥

vah aisa pratit hota hai ki usamean sab indriyoan ke gun haian aur phir bhi vah kisi bhi indriy se rahit hai; vah anasakt hai; phir bhi sabako sanbhale hue hai; vah gunoan se (prakriti ke kramavidhan se) rahit hai aur phir bhi unaka upabhog kar raha hai.is shlok mean bataya gaya hai ki eeshvar parivartanashil hai aur aparivartanashil bhi; vah sab kuchh hai aur ek hai. vah sab-kuchh dekhata hai, parantu sharirik aankh (charmachakshu) dvara nahian; vah sab-kuchh sunata hai, parantu sharirik kan dvara nahian; vah sab-kuchh janata hai, parantu simit man dvara nahian. shvetashvatar upanishadh se tulana kijie, 3, 19: vah aankh ke bina dekhata hai; vah kan ke bina sunata hai. eeshvar ki vishalata gunoan ke arop (adhyarop) aur nishedh (apavad) dvara spasht ki gee hai.

15.bahirantashch bhootanamacharan charamev ch.
sookshyamatvattadavijneyan doorasthan chantike ch tath.

vah sab praniyoan ke bahar hai aur andar bhi. vah achal hai aur chalayaman bhi. vah itana sookshm hai ki use jana nahian ja sakata. vah bahut door hai aur phir bhi vah pas hai.


Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. atma kshetrajn ityuktah sanyuktah prakritergunaiah. tairev tu vinirmuktah paramatmetyudahritah॥ - shantiparv 187, 24

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah