vishay soochi
bhakti sudha -karapatri maharaj
sarvasiddhant-samanvay
astu, uttaramimaansa-bhashyakaroan ka ati sankshipt pradhan vishay dikhalate haian- dvaitavadi prakriti, purush tatha parameshvar ityadi shrutisootr-prapipady vishay manate haian. advaitapratipadak shrutisootr pratham to haian hi nahian, yadi haian to bhi ve gaunarthak haian. arthat unaka svarth mean kuchh tatpary nahian hai. dhyan mean rakhana chahiye ki poorvamimaansak se lekar uttarottar sabhi siddhantiy ka “pramanan paraman shrutiah” aisa udhghosh hai. vishishtadvaitavadiyoan ka kahana hai ki advait nahian hai, yah kahana keval dhrishtata hai. jabaki advaitavadini shruti vidyaman haian, tab unaka tatpary advait mean nahian hai yah bhi kaise kaha ja sakata hai? atah chith-achith ubhayavisheshan-vishisht paramatattv advitiy hai aur vahi jagat ka nimitt tatha upadan donoan hi karan hai, keval nimitt hi nahian. “nilamutpalamh” tatha sharir-shariri ke saman visheshan-visheshy ka parasparik bhed hote hue bhi abhed ya advait soopapann hai. is paksh mean bhedavadini tatha abhedavadini donoan hi prakar ki shrutiyoan ka samanjasy ho jayaga. is siddhant ke anantar dvaitaadvaitavadi kahate haian ki vishishtaadvait bhi thik nahian hai; kyoanki is paksh mean visheshan-visheshy ka vastutah bhed hi manate ho tab advait kaise ho sakata hai? vishishtaadvait keval prayog-chatury hai. atah is paksh mean bhi advaitavadini shruti niralamban hi rah jati hai. is vaste chidachidbhinnaabhinn paramatattv jagat ka upadan tatha nimitt karan hai aur vahi shrutisootr ke tatpary ka vishay hai. jaise “suvarn kundal” aise prayog tatha vichar se bhi suvarn svaroop hi kundal hai. is vaste suvarn kundal ka abhed evan suvarn janane par bhi “kimidamh” aisi kundalavishayini jijnasa hoti hai, isiliye donoan ka bhed bhi hai. |
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh
kram sankhya | vishay | prishth sankhya |
varnamala kramanusar lekh khoj