shrimadbhagavadgita -vishvanath chakravartti
chaturth adhyay
shrotradinindriyanyanye sanyamagnishu juhvati.
shabdadinh vishayanany indriyagnishu juhvati॥26॥
inamean se kuchh (vishuddh brahmachari) shravanadi kriyaoan tatha indriyoan ko man ki niyantran roopi agni mean svaha kar dete haian to doosare log (niyamit grihasth) indriyavishayoan ko indriyoan ki agni mean svaha kar dete haian.
bhavanuvad- anye arthath naishthik (brahmacharigan) kan adi indriyoan ko sanyat manaroop agni mean havan karate haian, shuddh man mean indriyoan ko pravilapit (bhalibhaanti lin) karate haian. unaki apeksha tuchchh brahmacharigan shabdadi vishayoan ko indriyaroop agni mean pravilapit karate haian..26..
sarvanindriyakarmani pranakarmani chapare.
atm-sanyam yogagnau juhvati jnanadipite ॥27॥
doosare, jo man tatha indriyoan ko vash mean karake atm-sakshatkar karana chahate haian, sampoorn indriyoan tatha pranavayu ke karyoan ko sanyamit man roopi agni mean ahuti kar dete haian.
bhavanuvad-‘apare’ arthath shuddh ‘tvan’ padarth ke jnata samast indriyoan aur indriyoan ke shravan-darshanadi karmoan ko, dash prakar ke pranoan ke karmoan ko atmasanyam arthath ‘tvan’ padarth ke sanyam (shuddhi) roop agni mean hom karate haian arthath man, buddhi adi indriyoan aur dash pranoan ko bhalibhaanti lin kar dete haian. unaka bhav yah hota hai ki ek pratyagatma hi hai, isake atirikt man adi aur kuchh nahian hai.
dash prakar ke pran evan unake karm nimnalikhit hai-
kr. s. |
nam |
karm
|
1. |
pran |
bahirgaman
|
2. |
apan |
adhogaman
|
3. |
saman |
khaye-piye padarthoan ka samikaran
|
4. |
udan |
oopar le jana
|
5. |
vyan |
sarvatr ghoomana
|
6. |
nag |
dakasa (udgar)
|
7. |
koorm |
aankhean kholana
|
8. |
krikar |
khaansana
|
9. |
devadatt |
jambhaee lena
|
10. |
dhananjay |
mrityoparant bhi sharir mean rahana
|
|