गीता रहस्य -तिलक पृ. 842

gita rahasy athava karmayog shastr -bal gangadhar tilak

chitr:Prev.png
shrimadbhagavadgita : ashtadash adhyay

brahmanakshatriyavishaan shoodranaan ch parantap .
karmani pravibhaktani svabhavaprabhavairgunai: .. 41 ..
shamo damastap: shauchan kshantirarjavamev ch .
jnanan vijnanamastikyan brahmakarm svabhavajamh .. 42 ..
shauryan tejo dhritirdakshyan yuddhe chapyapalayanamh .
danamishvarabhavashch kshatran karm svabhavajamh .. 43 ..
krishigaurakshyavanijyan vaishyakarm svabhavajamh .
paricharyatmakan karm shoodrasyapi svabhavajamh .. 44 ..

(41) he parantap! brahman, kshatriy, vaishy aur shoodroan ke karm unake svabhav-janm arthat prakriti-siddh gunoan ke anusar prithakh-prithakh bante hue haian. (42) brahman ka svabhavajany karm sham, dam, tap, pavitrata , shaanti , saralata (arjav), jnan arthat adhyatmajnan, vijnan yani vividh jnan aur astikyabuddhi hai. (43) shoorata, tejasvita, dhairy, dakshata, yuddh se n bhagana, dan dena aur (praja par) hukoomat karana kshatriy ka svabhavik karm hai. (44) krishi arthat kheti, goraksha yani pashuoan ko palane ka udyam aur vanijy arthat vyapar vaishyo ka svabhav-jany karm hai. aur, isi prakar, seva karana shoodroan ka svabhavik karm hai.

tilak ke anusar-[chaturvanary-vyavastha svabhavajany gun-bhed se nirmit huee hai; yah n samajha jay ki yah upapatti pahale pahal gita mean hi batalaee gee hai. kintu mahabharat ke vanaparvantargat nahush-yudhishthir-sanvad mean aur dvij-vyagh sanvad[1] mean, shantiparv ke bhrigu-bharadvaj-sanvad (sha.188) mean, anushasanaparv ke uma-maheshvar-sanvad[2] mean, aur ashvamedhaparv[3] ki anugita me gun-bhed ki yahi upapatti kuchh antar se paee jati hai. yah pahale hi kaha ja chuka hai ki jagat ke vividh vyavahar prakriti ke gun-bhed se ho rahe haian; phir siddh kiya gaya hai ki manushy ka yah karttavy karm, ki kise kya karana chahiye, jis chaturvanary-vyavastha se niyat kiya jata hai vah vyavastha bhi prakriti ke gunabhed ka parinam hai. ab yah pratipadan karate haian ki ukt karm har ek manushy ko nishkam se arthat parameshvararpan buddhi se karana chahiye, anyatha jagat ka karobar nahian chal sakata; tatha manushy ke is prakar ke acharan se hi siddhi prapt ho jati hai, siddhi pane ke liye aur koee doosara anushthan karane ki avashyakata nahian hai-]

chitr:Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. van. 180 aur 211
  2. anu.143
  3. 39.11

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah