गीता रहस्य -तिलक पृ. 803

gita rahasy athava karmayog shastr -bal gangadhar tilak

Prev.png
shrimadbhagavadgita : panchadash adhyay

shariran yadavapnoti yachchapyutkramatishvar: .
grihitvaitani sanyati vayurgandhanivashayath .. 8 ..
shrotran chakshu: sparshanan ch rasanan ghranamev ch .
adhishthay manashchayan vishayanupasevate .. 9 ..
utkramantan sthitan vapi bhuanjanan va gunanvitamh .
vimoodha nanupashyanti pashyanti jnanachakshush: .. 10 ..

(8) eeshvar arthath jiv jab (sthool) sharir pata hai aur jab vah (sthool) sharir se nikal jata hai, tab yah jiv inhean (in aur paanch indriyoan ko) vaise hi sath le jata hai jaise ki (pushp adi) ashray se gandh ko vayu le jati hai. (9) kan, aankh, tvacha, jibh, nak aur man mean thahar kar yah (jiv) vishayoan ko bhogata hai.

tilak ke anusar-[in tin shlokoan mean se, pahale mean yah batalaya hai ki sookshm ya liang-sharir kya hai; phir in tin avasthaoan ka varnan kiya hai ki liang-sharir sthool deh mean kaise pravesh karata hai, vah usase bahar kaise nikalata hai, aur usamean rah kar vishayoan ka upabhog kaise karata hai. saankhy-mat ke anusar yah sookshm-sharir mahanh tattv se lekar sookshm panchatanmatraoan tak ke atharah tattvoan se banata hai; aur vedant-sootroan[1]mean kaha hai ki pachan sookshmabhootoan ka aur pran ka bhi usamean samavesh hota hai[2]. maitryupanishad[3] mean varnan hai ki sookshm sharir atharah tattvoan ka banata hai. isase kahana p data hai ki “man aur paanch indriyaan” in shabdoan se ‘sookshm sharir mean vartaman doosarean tattvoan ka sangrah bhi yahaan abhipret hai. vedantasootroan[4] mean bhi ‘nity’ aur ‘aansh’ do padoan ka upayog karake hi yah siddhant batalaya hai ki jivatma parameshvar se baranbar naye sire se utpann nahian hua karata, vah parameshvar ka “sanatan aansh” hai[5]. gita ke terahavean adhyay[6] mean jo yah kaha hai ki kshetr-kshetrajn-vichar brahmasootroan se liya gaya hai, usaka isase dridhikaran ho jata hai[7]. gita rahasy ke navean prakaran[8] mean dikhalaya hai ki ‘aansh’ shabd ka arth ‘ghatakoshadi’- vath aansh samajhana chahiye, n ki khandit ‘aansh’. is prakar sharir ko dharan karana, usako chho d dena, evan upabhog karana- in tinoan kriyaoan ke jari rahane par-]

(10) (sharir se) nikal jane vale ko, rahane vale ko, athava gunoan se yukth ho kar (ap hi nahian) upabhog karane vale ko moorkh log nahian janate. jnan-chakshu se dekhane vale log (use) pahachanate haian.

Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. 3. 1. 1
  2. dekho gitarahasy pri. 187-191
  3. 6. 10
  4. 3. 17 aur 43
  5. dekho gi. 2. 24
  6. 13.4
  7. dekho. gi.r. pari. pri. 537-538
  8. pri. 246

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah