गीता रहस्य -तिलक पृ. 214

gita rahasy athava karmayog shastr -bal gangadhar tilak

Prev.png
navaan prakaran

isi karan se yajnavalky ne brihadaranayak[1] mean is paramavadhi ki sthiti ka varnan yoan kiya hai- yatr hi dvaitamiv bhavati taditar itaran pashchati... jighrati... shrrinoti... vijanati. ...yatr tvasy sarvamatmaivabhoot tatken kan pashh‍yet... jighreth ... shranuyath... vijaniyath. ...vijnataramare ken vijaniyath. etavadare khalu amritattvamiti;’’ isaka bhavarth yah hai ki ‘‘dekhane vala (drashta) aur dekhane ka padarth jab tak bana hua tha, tab tak ek doosare ko dakhata ya, sooandhata tha, sunata tha aur janata tha, parantu jab sabhi atmamay ho gaya (arthath apana aur paraya bhed hi n raha) tab kaun kisako dekhega, sooanghega, sunega aur janega? are! jo svayan jnata janane vala hai, usi ko janane vala aur doosara kahaan se laoange?’’ is prakar sabhi aatmabhoot ya brahmabhoot ho jane par vahaan bhakti, shok athava sukh dukh adi dvandv bhi rah kahaan sakate haian (eesh. 7)? kyoanki jisase darana hai ya jisaka shok karana hai, vah to apane se— ham se— juda hona chahie, aur brahmatmaikh‍y ka anubhav ho jane par is prakar ki kisi bhi bhinnata ko avakash hi nahian milata.

isi dukh-shok- virahit avastha ko annadamay nam de kar taitiriy upanishad[2] mean kaha hai ki yah anand hi brahm hai. kintu yah varnan bhi gaun hi hai. kyoanki anand ka anubhav karane vala ab rahi kahaan jata hai? atev brihadaranayak upanishadh[3] mean kaha hai ki laukik anand ki apeksha atmanand kuchh vilakshan hota hai. brahm ke varnan mean jo ‘anand’ shabd aya karata hai, usaki gaunata par dhyan dekar hi any sthanoan mean brahmavetta purush ka antim varnan (annad shabd ko nikal bahar kar) itana hi kiya jata hai ki “brahm bhavati y evan ved”[4] athava “brahm ved brahmaiv bhavati” [5] - jisane brahm ko jan liya, vah brahm hi ho gaya. upanishadoan[6] mean is sthiti ke liye yah drishtant diya gaya hai ki namak ki dhali jab pani mean ghul jati hai tab jis prakar yah bhed nahian rahata ki itana bhag khare pani ka aur itana bhag mamooli pani ka hai, usi prakar brahmatmaiky ka jnan ho jane par sab brahmamay ho jata hai kintu un shri tukaram maharaj ne, ki ‘jinaki kahe nity vedant vani’, is khare pani ke drishtant ke badale gu d ka yah mitha drishtant dekar apane anubhav ka varnan kiya hai -

‘gooange ka gu d’ hai bhagavan, bahar bhitar ek saman.
kisaka dhyan karooan savivek? jal tarang se haian ham ek..

isiliye kaha jata hai ki parabrahm indriyoan ko agochar aur man ko bhi agamy hone par bhi svanubhavagamy hai arthat apane-apane anubhav se jana jata hai.

Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. 4.5.15, 4.3.27
  2. 2.8, 3.6
  3. 4.3.32
  4. bri.4.4.25
  5. mu. 3.2.9
  6. bri. 2.4.12,chhaan.6.13

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah