गीता रहस्य -तिलक पृ. 779

gita rahasy athava karmayog shastr -bal gangadhar tilak

chitr:Prev.png
shrimadbhagavadgita : trayodash adhyay

ichh‍chha dvesh: sukhan du:khan sanghatashh‍chetana dhriti:.
etath‍kshetran samasen savikaramudahritamh.. 6..
amanith‍vamadanbhith‍vamahiansa kshantirarjavamh.
acharyopasanan shauchan sh‍thairyamath‍mavinigrah:.. 7..
indriyartheshu vairagh‍yamanahankar ev ch.
janh‍mamrith‍yujaravh‍yadhidu:khadoshanudarshanamh.. 8..

(6) ichh‍chha, dvesh, sukh, du:kh sanghat, chetana arthat pran adi ka vh‍yakh‍t vh‍yapar, aur dhriti yani dhairy, is ( 31 tattvoan ke ) samuday ko savikar kshetr kahate haian.

tilak ke anusar-[yah kshetr aur usake vikaroan ka lakshan hai. paanchave shh‍lok mean saankhh‍y mat valoan ke pachh‍chis tattvoan mean se, purush ko chho d shesh chaubis tattv a gaye haian. inh‍hian chaubis tattvoan mean man ka samavesh hone ke karan ichh‍chha, dvesh adi manodharmoan ko alag batalane ki zaroorat n thi. paranh‍tu kanad-matanuyayiyoan ke mat se ye dharm ath‍ma ke haian. is mat ko man lene se shanka hoti hai ki in gunoan ka kshetr mean hi samavesh hota hai ya nahian. at: kshetr shabh‍d ki vh‍yakhh‍ya ko ni:sandigh‍dh karane ke liye yahaan sh‍pashh‍t riti se kshetr mean hi ichh‍chha-dvesh adi dvanh‍dvoan ka samavesh kar liya hai aur usi mean bhay-abhay adi anh‍y dvanh‍dvoan ka bhi lakshan se samavesh ho jata hai. yah dikhalane ke liye ki sab ka sanghat arthat samah kshetr se sh‍vatanh‍tr kartta nahian hai, usaki ganana kshetr mean hi ki gee hai. kee bar ‘chetana shabh‍d ka ‘chaitanh‍y ‘ arth hota hai. paranh‍tu yahaan chetana se ‘jad deh mean pran adi ke dekh p danevale vh‍yapar athava jivitavash‍tha ki cheshh‍ta, ‘itana hi arth vivakshit hai; aur oopar doosare shh‍lok mean kaha hai ki j d vash‍tu mean yah chetana jisase uth‍panh‍n hoti hai vah chichh‍chhakti athava chaitanh‍y, kshetrajn-roop se, kshetr se alag rahata hai. ‘dhriti’ shabh‍d ki vh‍yakhh‍ya age gita[1] mean hi ki hai, use dekho. chhathe shh‍lok ke ‘samasen’ pad ka arth ‘’in sab ka samuday‘’ hai. adhik vivaran gitarahash‍y ke athavean prakaran ke anh‍t[2] mean milega. pahale ‘kshetrajn ‘ ke mani ‘parameshh‍var’ batala kar phir khulasa kiya hai ki ‘kshetr’ kh‍ya hai. ab manushh‍y sh‍vabhav par jnan ke jo parinam hote haian, unaka varnan karake yah batalate haian ki jnan kisako kahate haian; aur age jney ka sh‍varoop batalaya hai. ye dono vishay dekhane mean bhinh‍n dekh p date haian avashh‍y; par vash‍tavik riti se ve kshetr-kshetrajn vichar ke hi do bhag haian. kayoanki aramh‍bh mean hi kshetrajn ka arth parameshh‍var batala aye haian atev kshetrajn ka jnan hi parameshh‍var ka jnan hai aur usi ka sh‍varoop agale shh‍lokoan mean varnit hai-bich mean hi koee manamana vishay nahian dhar ghuse da hai.]

(7) man-hinata, damh‍bh–hinata, ahiansa,kshama, saralata, guruseva, pavitrata, sthirata, manonigrah, (8) indriyoan ke vishayoan mean virag, ahankar–hinata, aur janh‍m-mrith‍yu-budhapa-vh‍yadhi evan du:khoan ko ( apane pichhe lage hue ) dosh samajhana;

chitr:Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. 18. 33
  2. pri. 143 aur 144

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah