गीता रहस्य -तिलक पृ. 734

gita rahasy athava karmayog shastr -bal gangadhar tilak

chitr:Prev.png
shrimadbhagavadgita : navam adhyay

§§avajananti maan moodha manushian tanumashritamh.
paran bhavamajananh‍to mam bhootameheshh‍varamh.. 11..
moghasha moghakarmano moghajnana vichetas:.
rakshasimasurian chaiv prakritian mohini shrita:.. 12..
$$ mahath‍manash‍tu maan parth daivian prakritimashrita:.
bhajanh‍th‍yananh‍yamanaso jnath‍va bhootadimavh‍yayamh.. 13..
satatan kirtayanh‍to maan yatanh‍tashch dridhavrata:.
namash‍yanh‍tashch maan bhakh‍th‍ya nith‍yuyakh‍ta upasate.. 14..
jnanayajnen chapayanh‍ye yajanh‍to mamupasate.
ekath‍ven prithh‍kh‍th‍ven bahudha vishh‍vatomukhamh.. 15..
ahan kraturahan ya: sh‍vadhamahamahamaushadhamh.
mantroahamahamevajh‍yamahamagrirahan hutamh.. 16..

(11) moodh log mere param sh‍varoop ko nahian janate ki jo sab bhootoan ka mahanh eeshh‍var hai; ve mujhe man-tanudhari samajh kar meri avahenala karate haian. (12) unaki asha vh‍yarth, karm phi़jool, jnan nirarthak aur chitt bhrashh‍t hai, ve mohath‍mak rakshasi aur asuri sh‍vabhav ka ashray kiye rahate haian.

tilak ke anusar-[yah asuri sh‍vabhav ka varnan hai. ab devi sh‍vabhav ka varnan hai. ab daivi sh‍vabhav ka varnan karate haian-]

(13) paranh‍tu he parth! daivi prakriti ka ashray karane vale mahath‍ma log sab bhootoan ke avh‍yay adish‍than mujhako pahachan kar ananh‍y bhav se mera bhajan karate haian; (14) aur yath‍nashil, dridhavrat, evan nith‍y yog-yukh‍t hokar sada mera kirtan vanh‍dana karate hue bhakth‍ia se meri upasana kiya karate haian. (15) aise hi aur kuchh log ekath‍v se arthath abhedabhav se, prithakath‍v se arthath bhedabhav se ya anek bhaanti ke jnan-yajn se yajan kar meri–jo sarvatomukh hooan–upasana kiya karate haian.

tilak ke anusar-[sansar mean paye janevale daivi aur rakshasi sh‍vabhavoan ke purushoan ka yahaan jo sankshiph‍t varnan hai, usaka vish‍tar age solahavean adhh‍yay mean kiya gaya hai. pahale batala hi aye haian, ki jnan-yajn ka arth ‘’parameshh‍var ke sh‍varoop ka jnan se hi akalan karake, usake dvara siddhi praph‍t kar lena‘’ hai[1]. kinh‍tu parameshh‍var ka yah jnan bhi dvait-advait adi bhedoan se anek prakar ka ho sakata hai; is karan jnan yajn bhi bhinh‍n-bhinh‍n prakar se ho sakate haian. is prakar yadyapi jnan-ya anek hoan, to bhi panh‍drahavean shh‍lok ka tath‍pary yah hai, ki parameshh‍var ke vishh‍tomukh hone ke karan, ye sab yajn use hi pahuanchate haian. ‘ekath‍v,‘ ‘prithakath‍v‘ adi padoan se pragat hai, ki dvait-advait vishishh‍tadvait adi samh‍praday yadyapi arvachin haian, tathapi ye kalh‍panaean prachin haian is shh‍lok mean parameshh‍var ka ekath‍v aur prithakath‍v batalaya gaya hai, ab usi ka adhik niroopan kar batalate haian ki prithakth‍v mean ekath‍v kh‍ya hai-]

(16) kratu arthath shrot ya maian hooan,arthath sh‍mart yajn maian hॅooan, sh‍vadha arthath shraddh mean pitaroan ko arpan kiya hua ab maian hooan, aushadh arthath vanash‍pati se ( ya ke arth ) uth‍panh‍n hua ann maian hॅooan, ( yajn mean havan karate samay padhe़ janevale ) manh‍tr maian hooan, ghrit-‍agni aur ( agni mean chho di huee ) ahuti maian hi hooan.

tilak ke anusar-[mool mean kratu aur yajn donoan shabh‍d samanarthak hi haian. paranatu jise prakar pranayam evan jap i‍th‍yadi karmoan ko bhi yajn kahane lage[2], us prakar ‘ rritu ‘ shabh‍d ka arth badhane nahian paya shrautadharm mean ashh‍vedh adi jin yajnoan ke liye yah shabh‍d prayukh‍t hua hai, usaka vahi arth age bhi sthir raha hai. atev shaankarabhashh‍y mean kaha hai , ki is sh‍thal par ‘kratu‘ shabh‍d se ‘shraut’ yajn aur ‘yajn’ shabh‍d se sh‍mart ‘yajn samajhana chahiye; aur oopar hamane yahi arth kiya hai. kh‍yoanki aisa n karean to ‘kratu’ aur ‘yajn’ shabh‍d samanarthak hokar is shh‍lok mean unaki akaran dvirukti karane ka dosh lagata hai.]

chitr:Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. gi. 4. 33 ki tiph‍pani dekho
  2. gi. 4. 23-30

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah