गीता रहस्य -तिलक पृ. 732

gita rahasy athava karmayog shastr -bal gangadhar tilak

chitr:Prev.png
shrimadbhagavadgita : navam adhyay

ashraddadhana: purusha dharmash‍yash‍y parantap.
 apraph‍y maan nivartanh‍te mrith‍yusansaravarth‍mani.. 3..
maya tatamidan sarvan jagadavh‍yakh‍tamoortina.
matash‍thani sarvabhoovani n chahan teshh‍vavasthit:.. 4..
n ch math‍sh‍thani bhootani pashh‍y me yogamaishh‍varamh.
bhootabhrinh‍n ch bhootash‍tho mamath‍ma bhootabhavan:.. 5..
yathakashasthito nith‍yan vayu: sarvatrago mahanh.
tatha sarvani bhootani math‍sh‍thanith‍yupadharay.. 6..

(3) he paranh‍tap! is dharm par shraddha n rakhane vale purush mujhe nahian pate; ve mrith‍yuyukh‍t sansar ke marg mean laut ate haian; ( arthath unh‍hean moksh nahian milata ).

tilak ke anusar-[gita rahash‍y ke terahavean prakaran[1] mean doosare shh‍lok ke ‘rajavidya,’ rajaguhy aur ‘prath‍yakshavagam’ padoan ke arthoan ka vichar kiya gaya hai. eeshh‍var-prapti ke sadhanoan ko upanishadoan mean ‘vidya‘ kaha hai aur yah vidya guph‍t rakhi jati thi. kaha hai ki bhaktimarg athava vh‍yakh‍t ki upasanaroopi vidya sab guhy vidyaoan mean shreshh‍th athava raja hai; isake atirikh‍t yah dharm aankhoan se prath‍yaksh dekh p danevala aur isi se acharan karane mean sulabh hai. tathapi ikshh‍vaku prabhriti rajaoan ki paramh‍para se hi is yog ka prachar hua hai,[2], isaliye is marg ko rajaoan arthath b de adamiyoan ki vidya-rajavidya-kah sakeange. koee bhi arth kh‍yoan n lijiye, pragat hai ki akshar ya avh‍yakh‍t brahm ke jnan ko lakshh‍y karake yah varnan nahian kiya gaya hai kinh‍tu rajavidya shabh‍d se yahaan par bhaktimarg hi vivakshit hai. is prakar aramh‍bh mean hi is marg ki pranshasa kar bhagavanh ab vish‍tar se usaka varnan karate haian-]

(4) maianne apane avh‍yakh‍t sh‍varoop se is samagr jagath ko phailaya athava vh‍yaph‍t kiya hai. mujhamean sab bhoot haian, ( paranh‍tu ) maian unamean nahian hooan. (5) aur mujhamean sab bhoot bhi nahian haian! dekho, ( yah kaisi ) meanri eeshh‍vari karani ya yogasamarthh‍y hai! bhootoan ko uth‍panh‍n karane vala mera a‍th‍ma, unaka palan karake bhi ( phir ) unamean nahian hai! sarvatr bahane vali mahanh vayu jis prakar sarvada akash mean rahati hai, usi prakar sab bhootoan ko mujhamean samajh.

tilak ke anusar-[yah virodhabhas isaliye hota hai ki parameshh‍var nirgun bhi hai aur sagun bhi hai[3]. is prakar apane sh‍varoop ka ashh‍charyakarak varnan karake arjun ki jijnasa ko jagrit kar chukane par ab bhagavan phir kuchh pher-phar se vahi varnan prasanganusar karate haian, ki jo satavean aur athavean adhh‍yay mean pahale kiya ja chuka hai-arthath ham se vh‍yakh‍t srishti kis prakar hoti hai aur hamare vh‍yakh‍t roop kaun se haian[4]. ‘yog’ shabh‍d ka arth yadyapi alaukik samarthh‍y ya yukti kiya jay, tathapi sh‍maran rahe ki avh‍yakh‍t se vh‍yakh‍t hone ke is yog athava yukti ko hi maya kahate haian. is vishay ka pratipadan gita 7. 25 ki tiph‍pani mean aur rahash‍y ke navam prakaran[5] mean ho chuka hai. parameshh‍var ko yah ‘ yog ‘ ath‍yanh‍t sulabh hai; kianbahuna yah parameshh‍var ka das hi hai, isaliye parameshh‍var ko yogeshh‍var[6] kahate haian. ab batalate haian, ki is yeag –samarthh‍y se jagath ki uth‍patti aur nash kaise hua karate haian.]

chitr:Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. pri. 411-416
  2. gi. 4. 2
  3. satavean adhh‍yay ke 12vean shh‍lok ki tiph‍pani, aur gitarahash‍y pri. 205, 208 aur 209 dekho
  4. gi. 7. 4-18; 8. 17-20
  5. pri. 236-240
  6. gi. 18.75

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah