भगवद्गीता -राधाकृष्णन पृ. 246

bhagavadgita -d aau. sarvepalli radhakrishnan

chitr:Prev.png
adhyay-18
nishkarsh
sannyas karm ka hi nahian, apitu karm ke phal ka kiya jana chahie

   
43.shaury tejo dhritirdakshyan yuddhe chapyapalayanamh.
danamishvarabhavashch kshatran karm svabhavajamh॥

virata, tej, dhirata, soojh-boojh, yuddh se muanh n mo dana, danashilata aur netritv- ye kshatriy ke svabhavik kartavy haian.yadyapi kshatriy adhyatmik neta hone ka dava nahian kar sakate, phir bhi unamean ve gun hote haian, jiname dvara ve adhyatmik satyoan ko karm ki avashyakataoan ke anusar dhal sakate haian.

44.krishigaurakshyavanijyan vaishvakarm svabhavajamh.
paricharyatmakan karm shoodrasyapi svabhavajamh॥

krishi, pashupalan aur vyapar, se vaishy ke svabhavik kartavy haian. shoodr ka svabhavik kartavy seva ka kary karana hai.yah sab manushyoan ko samajik jivan mean uchchatam sthiti tak uthane ke lie ek jaisi suvidhaean dene ka prashn nahian hai, kyoanki manushyoan ki shaktiyaan alag-alag prakar ki hoti haian, apitu yah sab logoan ko ek saman avasar dene ka prashn hai, jisase ki ve apani-apani pratibhaoan ko phalavati bana sakean. har kisi ko apani dashaoan aur prayatn ke anusar apani manaviy poornata ek pahuanchane ka avasar milana chahie, jo ki jnan aur sadachar ka phal hai. is bat se bahut kam antar p data hai ki ham mitti khodate haian ya koee vyavasay chalate haian ya kisi rajy ka shasan karate haian ya kisi kothari mean baithakar dhyan lagate haian ya kisi rajy ka shasan karate haian ya kisi kothari mean baithakar dhyan lagate haian ya kisi rajy ka shasan karate haian ya kisi kothari mean baithakar dhyan lagate haian. varn-vyavastha is bat ko chalata rahata hai, aur apane jivan aur kary mean saty aur saundary ke sakshi rahane ke dvara apana aanshadan karate haian. samaj ek krityatmak sangathan hai aur un sab krityoan ko, jo ki samaj ke svasthy ke lie avashyak haian, samajik drishti se saman samajha jana chahie. alag-alag prakar ki kshamataoan vale vyakti ek sapran sugathit samajik vyavastha mean bandhe hue haian.
prajatantr ekaroopata ki sthapana ke lie prayatn nahian hai, kyoanki vah asambhav hai, apitu yah sangathit vividhata ke lie prayatn hai. manushyoan ki kshamataean saman nahian hotian, parantu samaj ke lie sab manushy saman roop se avashyak haian aur unaki vibhinn sthitiyoan se prapt hone vale unake aanshadanoan ka mooly saman hai.[1]

45.sve sve karmanyabhiratah sansiddhian labhate narah.
svakarmaniratah siddhian yatha vindati tachchhrinu॥

apane-apane kam mean laga hua pratyek vyakti siddhi (poornata) ko prapt kar leta hai. ab too yah sun ki kis prakar apana kartavy karate hue manushy siddhi prapt karata hai.sve sve karmani abhirat:: apane-apane kam mean nishthapoorvak laga hua. hamamean se pratyek ko hamare apane star par apani anubhootiyoan aur manovegoan ke prati nishthavanh hona chahie; apane svabhav ke star se oopar ka karm karane ki cheshta khataranak hai. hamean apane svabhav ki shakti ke andar rahate hue poornataya apane kartavy ka palan karana chahie.

46.yatah pravrittirbhootanaan yen sarvamidan tatamh.
svakarmana tamabhyachry siddhian vindati manavah॥

jisase ye sab prani utpann hote haian aur jisane in sabako vyapt kiya hua hai, us paramatma ki pooja apane kartavy ke palan dvara karata hua manushy siddhi (poornata) ko prapt kar leta hai. kary bhagavanh ki pooja hai, paramatma ke prati manushy ki shranddhajali.gita ka mat hai ki gun aur kshamata krityatmak vibhagoan ka adhar haian. punarjanm ke siddhant ko svikar karate hue gita yah manati hai ki manushy ka janmajat svabhav usake apane atit-jivanoan dvara nirdharit hota hai. poornata ke sab roop ek hi disha mean nahian hote. pratyek vyakti apane se oopar kisi vastu ko, apane se oopar uthane ko lakshy manakar chalata hai, chahe vah vyaktigat poornata ke lie yatn karata ho, chahe vah kala ke lie jita ho ya chahe vah apane sathiyoan ke hit ke hit ke lie kary karata ho. sath hi dekhie 18, 48 aur 60.


chitr:Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. shri gairald hard ne apani pustak ’main di mastar’ (1942) mean ’samaj ke chaturvidh sangathan’ ki avashyakata par jor diya hai. vah likhate haian: ’’aisa pratit hota hai ki manav-samaj mean sada se chetana ke char prakar ya star rahe haian. pahale star ke vishay mean ham pahale hi bata chuka haian. ye akhean ya sparsh-sootr (aitaina) haian, sankat-kal mean dekhane vale aur anubhav karane vale ’ ’ ’. aankhoan ke niche hath haian; agramastishk ke pichhe chalak kendr hai. dekhane valoan ke niche do manasik shreniyaan haian; oopar aur nichali madhyam shreniyaan, rajanitijn aur takanik- visheshajn. hamari vartaman sankat ki dasha mukhy roop se unake karan hi hai. inamean se ek ne prashasan ke kshetr mean, samajik upakaranoan ke kshetr mean bahut pragati karake daityakar rajyoan ka astitv sambhav bana diya hai aur is prakar apane un antarik dabavoan ko, jinaka ki samadhan nahian hua hai, aur adhik tivr bana diya hai. aur is prakar apane un antarik dabavoan ko, jinaka ki samadhan nahian hua hai, aur adhik tivr bana diya hai. doosare ne, arthath takaniki pragati-visheshajn ne, sanyantroan mean, shakti ke yantrajatat mean aur bhautik upakaranoan mean aur bhi adhik takaniki pragati karake hamare samajoan ko adhivriddhiyaan (haiparatrauphrij), asantulit antarik rachana vale sharir, bana diya hai aur ye ek-doosare ke lie ghatak heaian. in do madhyam vargoan ke alava, jo ki pahale hi vyashtikrit hone ke karan asthir aur vighatanashil ban chuke haian, ek aur adharabhoot, avisheshajn, nanunach n karane vala varg, ya janata, bach jata hai- arthath anuyayi varg. yah varg n keval shraddha ke bina yah ji hi nahian sakata.’’ (pri. 133-37). shri hard ne yah bhi smaran karaya hai. ki ’’samajavijnan ki ary-sanskrit vicharadhara, jisane pahale-pahal samaj ke is chaturvidh gathan ki rooparekha banaee thi, aur usaka namakaran kiya tha, hamari bhi utani hi hai, jitani ki bharat ki.’’ (pri. 145).

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah