भगवद्गीता -राधाकृष्णन पृ. 177

bhagavadgita -d aau. sarvepalli radhakrishnan

Prev.png
adhyay-8
vishv ke vikas ka kram arjun prashn karata hai

   
6.yan yan vapi smaranbhavan tyajatyante kalevaramh.
t tamevaiti kauntey sada taddhavabhavitah॥

he kunti ke putr (arjun), antim samay mean manushy jis-jis (astitv) ki dasha ka dhyan karata hua sharir ka tyag karata hai, vah usake dhyan mean sada magn rahata hua us dasha ko hi prapt karata hai.
sada tadbhavabhavitah: sada usake vichar mean magn rahata hua. keval antim kshan ki akasmik kalpana nahian, apitu sampoorn jivan ka anavarat prayatn vah vastu hai, jo bhavishy ka nirnay karati hai. tadbhavabhavitah: shabdashah isaka arth hai- usaki dasha (bhav) mean pahuanchaya gaya (bhavitah). atma usi dasha ko prapt hoti hai, jisaka ki vah antim kshanoan mean dhyan kar rahi hoti hai. ham jo kuchh sochate haian, vahian ban jate haian. hamare atit ke vicharoan se hamare vartaman janm ka nirdharan hua hai aur hamare vartaman vicharoan se bhavishy ke janm ka nirdharan hoga.

7.tasmatsarveshu kaleshu mamanusmar yudhy ch.
mayyarpitamano buddhirmamevaishyasanshayamh ॥

isalie too sada mujhe yad kar aur yuddh kar. jab tera man aur buddhi meri or ekagr raheange, to too nissandeh mujhako hi prapt hoga. sarvashu kaleshu: sab samay. keval usi dasha mean ham sankrantimay antim kshanoan mean paramatma ka dhyan kar pane mean samarth hoange.- shridhar. mamh anusmar yuddh ch: mujhe yad rakh aur yuddh kar. yah yuddh, jisaka yahaan sanket karana abhisht hai, bhautik star par nahian hai, kyoanki vah yuddh sada nahian kiya ja sakata. yah to andhakar ki shaktiyoan ke viruddh yuddh hai, jise hamean nirantar jari rakhana hai. hamean shashvata ki apani chetana ko banae rakhate hue aur aparivartanashil paramatma ke sannidhy mean rahate hue sansar ke kary mean lage rahana chahie. ’’jaise nartaki jab vibhinn layoan ke anusar nrity kar rahi hoti hai, tab bhi vah apana dhyan apane sir par rakhe hue gh de par kendrit rakhati hai, usi prakar sachcha dharmatma manushy anek karyoan ko karate hue bhi parameshvar ke charanakamaloan ke dhyan ko kabhi nahian chho data. ’’[1] hamean jivan ke sab karmoan ko us paramatma ke prati arpit kar dena hoga, jo hamare jivan ko sab or se ghere hue hai, jivan mean andar ghusa hua hai aur us jivan ko sarthak banata hai. keval paramatma ka smaranamatr hi sab karyoan ko pavitr bana deta hai. tulana kijieah ’’maian bhramatit (achyut) bhagavanh ko pranam karata hoo. usaka dhyan karane se ya usaka nam japane se tap, yajn aur kriyaoan mean huee sab trutiyaan door ho jati haian. ’’[2]

8.abhyasayogayukten chetasa nanyagamina.
paraman purushan divyan yati parthanichintayanh॥

he parth(arjun), jo vyakti nirantar abhyas dvara chitt ko yog mean lagakar us param purush ka dhyan karata hai, aur apane chitt ko kahian bhatakane nahian deta, vah avashy hi us divy aur sarvachch purush ko prapt karata hai. mrityu-shayya par kiya jane vale pashchattap hamari raksha nahian kar sakega, apitu nirantar abhyas aur bhagavanh ke prati avichal samarpan dvara hamara uddhar hoga.

9.kavian puranamanushasitar-
manoraniyaansamapanusmaredyah.
sarvasy dhataramachintyaroop-
madityavarn tamasah parastath॥

jo vyakti us drashta (kavi), us puratan shasak ka dhyan karata hai, jo ki sookshm se bhi sookshm hai aur sabaka dharan karane vala hai, jisake roop ka dhyan bhi nahian kiya ja sakata aur jo andhakar se pare soory ke saman rang vala hai; dekhie shvetashvatar upanishadh, 3, 18. kavi: drashta, dekhane vala. yahaan isaka arth hai sarvajn. [3]yahaan sambandharahit, aparivartanashil brahm ka varnan nahian hai, apitu eeshvar ka varnan hai, jo ki vyaktik paramatma hai, drashta hai, srashta hai aur vishv ka shasak hai. vah andhakar ka virodhi prakash hai. [4]

10.prayanakale manasachalen,
bhaktya yukto yogabalen chaiv.
bhuhravormadhye pranamaveshy samyakh,
s tan paran purushamupaiti divyamh॥

jo vyakti is sansar ke prasthan ke samay man ko bhakti aur yogabal se sthir karake aur apani pranashakti ko bhauanhoan ke madhy mean bhalibhaanti sthapit karake vaisa karata hai, vah us divy param purush ko prapt hota hai. spasht hai ki aisa kar pana keval un logoan ke lie hi sambhav hai, jo yog ki shakti dvara apani mrityu ke samay ka chunav svayan karate haian. [5]


Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. pu dkhanupu dkhavishayanupasevamano dhiro n muchchati mukundaparavindamh. sadgitavadyalayatalavashangatapi maulikasthakumbhaparirakshanadhirnativ ॥
  2. yasy smritya ch namoktya tapoyajnakriyadishu. nyoonan sampoornataan yati sadyo vande tamachyutamh॥
  3. kavian krantadarshinan sarvajnamh. -shankarachary.
  4. prakarsharoopatven tamovirodhinamh. -madhusoodan.
  5. yogenante tanutyajamh. -kalidas; raghuvansh 1,8

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah