भगवद्गीता -राधाकृष्णन पृ. 12

bhagavadgita -d aau. sarvepalli radhakrishnan

chitr:Prev.png
4.sarvochch vastavikata

upanishadoan mean hamean bhagavan ka varnan avikary aur achinty ke roop mean milata hai aur sath hi yah drishtikon bhi milata hai ki vah vishv ka svami hai. yadyapi vah samast vastuoan ka strot hai, phir bhi vah apane-ap mean sada avichal rahata hai.[1]shashvat vastavikata n keval astitv ko sanbhale rakhati hai, apitu vah sansar mean sakriy shakti bhi hai. paramatma anubhavatit, dushprapy, prakash mean nivas karane vala hai, par sath hi vah aaugastain ke shabdoan mean, “atma ke sath usase bhi adhik ghanishth hai, jitana ki atma svayan atma ke sath hai.” upanishad mean ek vriksh par baithe do pakshiyoan ka ullekh hai, jinamean se ek to phal khata hai, parantu doosara khata nahian hai; vah dekhata-bhar hai. vah anand se door rahane vala maun sakshi hai.[2]avyaktikata (nirgun) aur vyaktikata (sagun) man ki manamani rachanaean ya kalpanaean nahian, ye to shashvat ko dekhane ki do vidhiyaan hai. bhagavan apane param, svatah vidyaman roop mean brahm hai parabrahm; aur sansar ka svami aur srijan karane vala bhagavan jisake andar sab vidyaman hai aur jo sabaka niyantran karata hai, vah eeshvar kahalata hai. “chahe bhagavanh ko nirgun mana jae, chahe sagun, is shiv ko sanatan samajhana chahie. jab use srishti se prithak karake dekha jata hai, to vah nirgun hota hai aur jab use sab vastuoan ke roop mean dekha jata hai, tab vah sagun hota hai.”[3]yadi yah sansar ek vishv hai aur koee aroop anishchitata nahian hai, to yah paramatma ki dekh rekh ke karan hi hai. bhagavat mean bataya gaya hai ki vah ek vastavikata, jo avibhakt chetana ke dhang ki hai, brahm, bhagavan, atma ya paramatma kahalati hai.[4]vahi sarvochch mool tattv hai; vahi hamare andar vidyaman atma hai aur sath hi vahi poojaniy paramatma hai. bhagavan anubhavatit bhi hai, vishvaroop bhi hai aur vaiyaktik vastavikata bhi hai. apane anubhavatit roop mean vah vishuddh atm hai, jis par kisi karm ya anubhav ka koee prabhav nahian p data. vah alipt aur asang hai. apane gatishil vishv roop mean vah n keval sare vishv ki kriya ko sanbhalata hai, balki usaka shasan karata hai; aur yahi vah atm hai, jo sabake andar ek hi hai aur sabase oopar hai aur vyakti ke andar vidyaman hai.[5]
paramatma buraee ke lie apratyaksh riti ke sivay aur kisi prakar uttaradayi nahian hai. yadi yah vishv aise sakriy vyaktiyoan se bana hua hai, jo apane karm ka chunav svayan karate haian, jinako prabhavit to kiya ja sakata hai, kintu niyantrit nahian kiya ja sakata, kyoanki paramatma koee tanashah nahian hai, to isamean sangharsh avashyambhavi hai. yah manane ka ki sansar mean svatantr atmaean vidyaman haian, arth yah hai ki buraee sambhav aur sambhavy hai.

chitr:Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. roomi se tulana kijieah “tera prakash sab vastuoan se sath-hi-sath mila hua hai aur sabase alag bhi hai.” shams-e-tabarij (nikalsananakrit aangrezi anuvad) git 19.
  2. mundakopanishadh 3, 1, 1-3. boehami se tulana kijieah “andhakar ka gambhir samudr utana hi vishal hai, jitana ki prakash ka nivas-sthan; aur ve ek-doosare se zara bhi door nahian haian, balki ek-doosare se mile-jule sath-sath vidyaman haian aur unamean se kisi ka bhi n adi hai, n ant.” thri priansipals, 14, 76
  3. nirgunah sagunashcheti shivo jneyah sanatanah.
    nirgunah prakriteranyah sagunah sakalah smritah॥

  4. vadanti tath tattvavidah tattv yajjnanamadvayamh.
    brahmeti paramatmeti bhagavaniti shabdadyate॥
    sath hi tulana kijieah utpattian ch vinashan ch bhootanamagtian gatimh.
    vetti vidyamavidyaan ch s vachyo bhagavaniti॥

  5. brihadaranyak upanishad par shankarachary ki tika se tulana kijie; 3, 8, 12. mote taur par ham kah sakate haian ki apane anubhavatit, vishvaroop aur vyaktigat paksh ki drishti se paramatma eesaee dharm ke pita, putr aur pavitr atma ki trayi se mel khata hai.

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah