पंडवों का संदेश लेकर उलूक का लौटना

paandavoan ki sabha mean jakar ulook bhari sabha mean duryodhan ka sandesh sunata hai, jise sunakar sabha mean upasthit sabhi paandavoan sahit sabhi raja krodhit hote haian. tabhi paandav, krishn, virat, drupad, shikhanh‍di aur dhrishtadyumn ulook ko duryodhan ko sunane ke lie alag-alag uttar dete haian. ulook paandavoan v sabhi rajaoan ka sandesh lekar duryodhan ke pas jata hai, jise sunakar vah apani sena ko yuddh ke lie sajy hone ka adesh deta hai, jisaka ullekh mahabharat udyog parv mean ulookadootagaman parv ke aantargat adhyay 163 mean nimn prakar hua hai[1]-

panh‍davoan dvara sandesh dekar ulook ko vida karana

sanjay kahate haian- bharatashreshh‍th! duryodhan ke poorvokh‍t vachan ko sunakar mahayashash‍vi arjun ne krodh se lal aankhean karake shakunikumar ulook ki or dekha. tatpashchath apani vishal bhuja ko oopar uthakar shrikrishh‍n ki or dekhate hue unh‍hoanne kaha- 'jo apane hi bal-parakram ka bharosa karake shatruoan ko lalakarata hai aur unake sath nirbhay hokar yuddh karata hai, vahi purush kahalata hai. jo doosare ke parakram ka ashray le shatruoan ko yuddh ke liye bulata hai, vah kshatrabanh‍dhu asamarth hone ke karan lok mean purushadham kaha gaya hai. moodh! too doosaroan ke parakram se hi apane ko bal-parakram se samh‍panh‍n manata hai aur sh‍vayan kayar hokar doosaroan par akshep karana chahata hai jo samash‍t rajaoan vriddh, sabake prati hit buddhi rakhane vale, jitendriy tatha mahajnani haian, unh‍hian pitamah ko too maran ke liye ran ki diksha dilakar apani bahaduri ki batean karata hai. khoti buddhi vale kulaangar! tera manobhav hamane samajh liya hai. too janata hai ki panh‍dav log dayavash gangananh‍dan bhishh‍m ka vadh nahian kareange. dhritarashh‍traputr! too jinake parakram ka ashray lekar b di-b di batean banata hai, un pitamah bhishh‍m ko hi maian sabase pahale tere samash‍t dhanurdharoan ke dekhate-dekhate mar dalooanga. ulook! too bharatavanshiyoan ke yahaan jakar dhritarashh‍traputr duryodhan se kah de ki savh‍yasachi arjun ne ‘bahut achh‍chha’ kahakar teri chunauti sh‍vikar kar li hai. aj ki rat bitate hi yuddh aramh‍bh ho jayega.

sath‍yapratijn aur mahan shaktishali bhishh‍m ji ne kaurav sainikoan ke bich mean unaka harsh badhate hue jo yah kaha tha ki maian srianjayaviroan ki sena ka tatha shalh‍v desh ke sainikoan ka bhi sanhar kar dalooanga. in sabake marane ka bhar mere hi oopar hai. duryodhan! maian dronachary ke bina bhi samh‍poorn jagat ka sanhar kar sakata hooan; at: tumh‍hean panh‍davoan se koee bhay nahian hai. bhishh‍m ke is vachan se hi toone apane man mean yah dharana bana li hai ki rajh‍y mujhe hi praph‍t hoga aur panh‍dav bhari vipatti mean p d jayeangean. isiliye too ghamand se bharakar apane oopar aye hue vartaman sankat ko dekh pata hai, at: maian sabase pahale tere sena samooh mean pravesh karake kurukul ke vriddh purush bhishh‍m ka hi teri aankhoan ke samane vadh karooanga. too sooryoday ke samay sena ko susajjit karake dhh‍vaj aur rath se samh‍panh‍n ho sab or drashti rakhate hue sath‍yapratijn bhishh‍m ki raksha kar. maian tere sainikoan ke dekhate-dekhate tere liye ashray bane hue in bhishh‍m ji ko banoan dvara marakar rath se niche gira dooanga. kal savere pitamah ko mere dvara chalaye hue banoan ke samooh se vh‍yaph‍t dekhakar duryodhan ko apani badh-badhakar kahi hurhi batoan ka parinam jnat hoga. suyodhan! krodh mean bhare hue bhimasen ne us kshudr vichar vale, adharmajn, nith‍y vairi, papabuddhi aur kroorakarma tere bhaee du:shasan ke prati jo bat kahi hai, us pratijna ko too shighr hi sath‍y huee dekhega.[1] duryodhan! too abhiman, darp, krodh, katubhashan, nishh‍thurata, ahankar, ath‍maprashansa, kroorata, tikshh‍nata, dharmavidvesh, adharm, ativad, vriddh purushoan ke apaman tatha tedhi aankhoan se dekhane ka aur apane samash‍t anh‍yay evan ath‍yacharoan ka ghor phal shighr hi dekhega. moodh naradham! bhagavan shrikrishn ke sath mere kupit hone par too kis karan se jivan tatha rajh‍y ki asha karata hai. bhishh‍m, dronachary tatha sootaputr karn ke mare jane par too apane jivan, rajh‍y tatha putroan ki raksha ki or se nirash ho jayega. suyodhan! too apane bhaiyoan aur putroan ka maran sunakar aur bhimasen ke hath se sh‍vayan bhi mara jakar apane sathi ko yad karega. shakuniputr! maian doosari bar pratijna karana nahian janata. tujhase sachh‍chi bat kahata hooan. yah sab kuchh sath‍y hokar rahega.

tath‍pashchath yudhishthir ne bhi dhoort juari ke putr ulook se is prakar kaha- vath‍s ulook! too duryodhan ke pas jakar meri yah bat kahana- suyodhan! tujhe apane acharan ke anusar hi mere acharan ko nahian samajhana chahiye. maian donoan ke bartav ka tatha sath‍y aur jhooth ka bhi anh‍tar samajhata hooan. maian to ki doan aur chitiyoan ko bhi kashh‍t pahuanchana nahian cha‍hata; phir apane bhaee-banh‍dhuoan athava kutumh‍bijanoan ke vadh ki kamana kisi prakar bhi kaise kar sakata hooan. parantu tera man lobh aur trishh‍na mean dooba hua hai. too moorkhata ke karan apani jhoothi prashansa karata hai aur bhagavan shrikrishh‍n ke hitakaran vachan ko bhi nahian man raha hai. ab is samay adhik kahane se kh‍ya labh too apane bhaee-banh‍dhuoan ke sath akar yuddh kar. ulook! too mera apriy karane vale duryodhan se kahana- tera sandesh suna aur usaka abhipray samajh liya. teri jaisi ichh‍chha hai, vaisa hi ho. tadananh‍tar bhimasen ne pun: rajakumar ulook se yah bat kahi- ulook! too durbuddhi, papath‍ma, shath, kapati, papi tatha durachari duryodhan se meri yah bat bhi kah dena. naradham! tujhe ya to marakar gidh ke pet mean nivas karana chahiye ya hastinapur mean jakar chhip jana chahiye. maianne sabha mean jo pratijna ki hai, use avashh‍y sath‍y kar dikhaooanga. yah bat maian sath‍y ki hi shapath khakar tujhase kahata hooan. maian yuddh mean du:shasan ko marakar usaka rakt piooanga aur tere sare bhaiyoan ko marakar teri jaanghean bhi to dakar hi rahooanga. suyodhan! maian dhritarashh‍tr ke sabhi putroan ki mrith‍yu hooan. isi prakar sare rajakumaroan ki mrith‍yu ka karan abhimanh‍yu hoga, isamean sanshay nahian hai. maian apane parakram dvara tujhe avashh‍y santushh‍t karooanga. too meri ek bat aur sun le.

janamejay! tath‍pashchath nakul ne bhi is prakar kaha- ulook! too karukul kalank dhritarashh‍traputr duryodhan se kahana, teri kahi huee sari batean maianne yathartharoop se sun lian. kaurav! too mujhe jaisa upadesh de raha hai, usake anusar hi maian sab kuchh karooanga. rajan tadananh‍tar sahadev ne bhi yah sarthak vachan kaha- maharaj duryodhan! aj jo teri buddhi hai, vah vh‍yarth ho jayegi. is samay hamare is mahan kh‍lesh ka jo too harshoth‍phulh‍l hokar varnan kar raha hai, isaka phal yah hoga ki too apane putr, kutumh‍bi tatha banh‍dhujanoan sahit shok mean doob jayega. tadananh‍tar boodhe raja virat aur drupad ne ulook se is prakar kaha- ulook! too duryodhan se kahana, rajan! ham donoan ka vichar sada yahi rahata hai ki ham sadhu purushoan ke das ho jayean. ve donoan ham virat aur drupad das haian ya adas; isaka nirnay yuddh mean jisaka jaisa purusharth hoga, use dekhakar kiya jayega.[2]

shikhandi dvara ulook se dronachary ke vadh nishchay karana

shikhandi ne ulook se is prakar kaha- ulook! sada pap mean hi tath‍par rahane vale apane raja ke pas jakar too is prakar kahana- rajan! tum sangram mean mujhe bhayanak karm karate hue dekhana. jisake parakram ka bharosa karake tum yuddh mean apani vijay huee manate ho, tumh‍hare us pitamah ko maian rath se mar giraooanga. nishh‍chay hi mahamana vidhata ne bhishh‍m ke vadh ke liye hi meri srishti ki hai. at: maian samash‍t dhanurdharoan ke dekhate-dekhate bhishh‍m ko mar dalooanga. isake bad dhrishtadyumn ne bhi kitabakumar ulook se yah bat kahi- ulook! too rajaputr duryodhan se meri yah bat kah dena, maian dronachary ko unake ganoan aur banh‍dhu-banh‍dhavoan sahit mar dalooanga. mujhe apane poorvajoan ke mahan charitr ka anukaran avashh‍y karana chahiye. at: maian yuddh mean vah parakram kar dikhaooanga, jaisa doosara koee nahian karega. tadananh‍tar dharmaraj yudhishthir ne karunavash phir yah mahattvapoorn bat kahi- rajan! maian kisi prakar bhi apane kutumbiyoan ka vadh nahian karana cha‍hata. kiantu durbuddhe! yah sab kuchh tere hi dosh se praph‍t hua hai. tat ulook! teri ichh‍chha ho, to shighr chala ja. athava tera kalh‍yan ho, too yahian rah; kh‍yoanki ham bhi tere bhaee-banh‍dhu hi haian.[3]

ulook ka duryodhan ko paandavoan ka sandesh sunana

janamejay! tadananh‍tar ulook dharmaputr raja yudhishthir se vida le jahaan raja duryodhan tha, vahian chala gaya. vahaan akar ulook ne amarshashil duryodhan ko arjun ka sara sandesh jh‍yoan-ka-th‍yoan suna diya. isi prakar usane bhagavan shrikrishn, bhimasen aur dharmaraj yudhishthir ki purusharth bhari batoan ka bhi varnan kiya. bharat! phir usane nakul, sahadev, virat, drupad, dhrishtadyumn, shikhanh‍di, bhagavan shrikrishh‍n tatha arjun ke bhi sar vachanoan ko jh‍yoan-ka-th‍yoan suna diya. bharat! ulook ka vah kathan sunakar bharatashreshh‍th duryodhan ne dushasan, karn tatha shakuni se kaha- banh‍dhuoan! rajaoan tatha mitroan ki senaoan ko ajna de do, jisase samash‍t sainik kal sooryoday se poorv hi taiyar ho kar yuddh ke maidanoan mean dat jayean. tath‍pashh‍chat karn ke bheje hue doot b di utavali ke sath rathoan, ooant-ooantaniyoan tatha ath‍yanh‍t vegashali achh‍chhe-achh‍chhe gho doan par savar hokar tivr gati se sabako raja ki yah ajna sunane lage ki kal sooryoday se pahale hi yuddh ke liye taiyar ho jana chahiye.[3]


tika tippani v sandarbh

  1. 1.0 1.1 mahabharat udyog parv adhyay 163 shlok 1-16
  2. mahabharat udyog parv adhyay 163 shlok 17-41
  3. 3.0 3.1 mahabharat udyog parv adhyay 163 shlok 42-59

sambandhit lekh

mahabharat udyog parv mean ullekhit kathaean


senodyog parv
virat ki sabha mean shrikrishn ka bhashan | virat ki sabha mean balaram ka bhashan | satyaki ke virochit udgar | drupad ki sammati | shrikrishn ka dvaraka gaman | virat aur drupad ke sandesh | drupad ka purohit ko dauty karm ke lie anumati | purohit ka hastinapur prasthan | shrikrishn ka duryodhan aur arjun ko sahayata dena | shaly ka duryodhan ke satkar se prasann hona | indr dvara trishira vadh | vrittasur ki utpatti | vrittasur aur indr ka yuddh | devataoan ka vishnu ji ki sharan mean jana | iandr-vrittasur sandhi | indr dvara vrittasur ka vadh | iandr ka brahmahatya ke bhay se jal mean chhipana | nahush ka iandr ke pad par abhishikt hona | nahush ka kam-bhog mean asakt hona | iandrani ko brihaspati ka ashvasan | devata-nahush sanvad | brihaspati dvara iandrani ki raksha | nahush ka indrani ko kal avadhi dena | iandr ka brahm hatya se uddhar | shachi dvara ratri devi ki upasana | upashruti devi ki madad se iandr-iandrani ki bheant | iandrani ke anurodh par nahush ka rrishiyoan ko apana vahan banana | brihaspati aur agni ka sanvad | brihaspati dvara agni aur iandr ka stavan | brihaspati evan lokapaloan ki iandr se vartalap | agasty ka indr se nahush ke patan ka vrittaant batana | iandr ka svarg mean rajy palan | shaly ka yudhishthir ashvasan dena | yudhishthir aur duryodhan ki senaoan ka sankshipt varnan

sanjayayan parv
drupad ke purohit ka kaurav sabha mean bhashan | bhishm dvara purohit ka samarthan evan arjun ki prashansa | karn ke akshepapoorn vachan | dhritarashtr dvara doot ko sammanit karake vida karana | dhritarashtr ka sanjay se pandavoan ki pratibha ka varnan | dhritarashtr ka pandavoan ko sandesh | sanjay ka yudhishthir se milakar kushalakshem poochhana | yudhishthir ka sanjay se kaurav paksh ka kushalakshem poochhana | sanjay dvara yudhishthir ko dhritarashtr ka sandesh sunane ki pratijna karana | yudhishthir ka sanjay ko iandraprasth lautane ki kahana | sanjay ka yudhishthir ko yuddh mean dosh ki sanbhavana batana | sanjay ko yudhishthir ka uttar | sanjay ko shrikrishn ka dhritarashtr ke lie chetavani dena | sanjay ki vidaee evan yudhishthir ka sandesh | yudhishthir ka kuruvanshiyoan ke prati sandesh | arjun dvara kauravoan ke lie sandesh | sanjay ka dhritarashtr ke kary ki ninda karana

prajagar parv
dhritarashtr-vidur sanvad | dhritarashtr ke prati vidur ke nitiyukt vachan | vidur dvara sudhanva-virochan vivad ka varnan | vidur ka dhritarashtr ko dharmopadesh | dattatrey evan sadhy devataoan ka sanvad | vidur dvara dhritarashtr ko samajhana | dhritarashtr ke prati vidur ka hitopadesh | vidur ke nitiyukt upadesh | dhritarashtr ke prati vidur ka nitiyukt upadesh | vidur dvara dharm ki mahatta ka pratipadan | vidur dvara charoan varnoan ke dharm ka sakshipt varnan

sanatsujat parv
vidur dvara sanatsujat se upadesh dene ke lie prarthana | sanatsujat dvara dhritarashtr ke prashnoan ka uttar | brahmajnan mean maun, tap tatha tyag adi ke lakshan | sanatsujat dvara brahmachary tatha brahm ka nirupan | gun doshoan ke lakshan evan brahmavidya ka pratipadan | yogijanoan dvara paramatma ke sakshatkar ka pratipadan

yanasandhi parv
sanjay ka kaurav sabha mean agaman | sanjay dvara kaurav sabha mean arjun ka sandesh sunana | bhishm ka duryodhan se krishn aur arjun ki mahima ka bakhan | bhishm ka karn par akshep aur dronachary dvara bhishmakathan ka anumodan | sanjay dvara yudhishthir ke pradhan sahayakoan ka varnan | bhimasen ke parakram se dhritarashtr ka vilap | dhritarashtr dvara arjun se prapt hone vale bhay ka varnan | kaurav sabha mean dhritarashtr dvara shanti ka prastav | sanjay dvara dhritarashtr ko unake dosh batana tatha salah dena | duryodhan ka dhritarashtr se apane utkarsh aur paandavoan ke apakarsh ka varnan | sanjay dvara arjun ke dhvaj evan ashvoan ka varnan | sanjay dvara yudhishthir ke ashvoan ka varnan | sanjay dvara paandavoan ki yuddh vishayak taiyari ka varnan aur dhritarashtr ka vilap | duryodhan dvara apani prabalata ka pratipadan aur dhritarashtr ka us par avishvas | sanjay dvara dhrishtadyumn ki shakti evan sandesh ka kathan | dhritarashtr ka duryodhan ko sandhi ke lie samajhana | duryodhan ka ahankarapoorvak paandavoan se yuddh ka nishchay | dhritarashtr ka any yoddhaoan ko yuddh se bhay dikhana | sanjay dvara dhritarashtr ko krishn aur arjun ke sandesh sunana | dhritarashtr dvara kaurav-paandav shakti ka tulanatmak varnan | duryodhan ki atmaprashansa | karn ki atmaprashansa evan bhishm dvara us par akshep | karn dvara kaurav sabha tyagakar jana | duryodhan dvara apane paksh ki prabalata ka varnan | vidur ka dam ki mahima batana | vidur ka dhritarashtr se kautumbik kalah se hani batana | dhritarashtr ka duryodhan ko samajhana | sanjay ka dhritarashtr ko arjun ka sandesh sunana | dhritarashtr ke pas vyas aur gaandhari ka agaman | sanjay ka dhritarashtr ko krishn ki mahima batana | sanjay dvara dhritarashtr ko krishnaprapti evan tattvajnan ka sadhan batana | krishn ke vibhinn namoan ki vyutpattiyoan ka kathan | dhritarashtr dvara bhagavadgunagan

bhagavadyan parv
yudhishthir ka krishn se apana abhipray nivedan karana | krishn ka shaantidoot banakar kaurav sabha mean jane ka nishchay | krishn ka yudhishthir ko yuddh ke lie protsahan dena | bhimasen ka shaanti vishayak prastav | krishn dvara bhimasen ko uttejit karana | krishn ko bhimasen ka uttar | krishn dvara bhimasen ko ashvasan dena | arjun ka kathan | krishn ka arjun ko uttar dena | nakul ka nivedan | sahadev tatha satyaki ki yuddh hetu sammati | draupadi ka krishn ko apana du:kh sunana | krishn dvara draupadi ko ashvasan | krishn ka hastinapur ko prasthan | yudhishthir ka kunti evan kauravoan ke lie sandesh | krishn ko marg mean divy maharshiyoan ka darshan | vaishampayan dvara marg ke shubhashubh shakunoan ka varnan | krishn ka marg mean logoan dvara adar-satkar | krishn ka vrikasthal pahuanchakar vishram karana | duryodhan ka krishn ke svagat-satkar hetu marg mean vishramasthan banavana | dhritarashtr ka krishn ki agavani karake unhean bheant dene ka vichar | vidur ka dhritarashtr ko krishnajna ka palan karane ke lie samajhana | duryodhan ka krishn ke vishay mean apane vichar kahana | duryodhan ki kumantrana se bhishm ka kupit hona | hastinapur mean krishn ka svagat | dhritarashtr evan vidur ke yahaan krishn ka atithy | kunti ka krishn se apane du:khoan ka smaran karake vilap karana | krishn dvara kunti ko ashvasan dena | krishn ka duryodhan ke bhojan nimantran ko asvikar karana | krishn ka vidur ke ghar par bhojan karana | vidur ka krishn ko kauravasabha mean jane ka anauchity batalana | krishn ka kaurav-paandav sandhi ke prayatn ka auchity batana | krishn ka kauravasabha mean pravesh | kauravasabha mean krishn ka svagat aur unake dvara asanagrahan | kauravasabha mean krishn ka prabhavashali bhashan | parashuram dvara nar-narayanaroop krishn-arjun ka mahattv varnan | kanv muni ka duryodhan ko sandhi ke lie samajhana | kanv muni dvara matali ka upakhyan arambh karana | matali ka narad sang varunalok bhraman evan anek ashcharyajanak vastuean dekhana | narad dvara patalalok ka pradarshan | narad dvara hiranyapur ka digdarshan aur varnan | narad dvara garu dalok tatha garu d ki santanoan ka varnan | narad dvara surabhi tatha usaki santanoan ka varnan | narad dvara nagalok ke nagoan ka varnan | matali ka nagakumar sumukh ke sath putri ke vivah ka nishchay | narad ka nagaraj aryak se sumukh tatha matali kanya ke vivah ka prastav | vishnu dvara sumukh ko dirghayu dena tatha sumukh-gunakeshi vivah | vishnu dvara garu d ka garvabhanjan | duryodhan dvara kanv muni ke upadesh ki avahelana | narad ka duryodhan se dharmaraj dvara vishvamitr ki pariksha lene ka varnan | galav dvara vishvamitr se gurudakshina maangane ke lie hath ka varnan | galav ki chinta aur garu d dvara unhean ashvasan dena | garu d ka galav se poorv disha ka varnan karana | garu d ka galav se dakshin disha ka varnan karana | garu d ka galav se pashchim disha ka varnan karana | garu d ka galav se uttar disha ka varnan karana | garu d par savar galav ka unake veg se vyakul hona | garu d aur galav ki tapasvini shandili se bheant | garu d aur galav ka yayati ke yahaan agaman | yayati dvara galav ko apani kanya dena | haryashv ka yayatikanya se vasumana namak putr utpann karana | divodas ka yayatikanya se pratardan namak putr utpann karana | ushinar ka yayatikanya se shibi namak putr utpann karana | galav dvara yayatikanya ko vishvamitr ki seva mean dena | yayatikanya madhavi ka van mean jakar tapasya karana | yayati ka svarg mean sukhabhog tatha mohavash tejohin hona | yayati ka svargalok se patan | yayati ke dauhitroan tatha galav dvara unhean pun: svargalok bhejane ka prayas | yayati ka phir se svargarohan | svargalok mean yayati ka svagat | narad dvara duryodhan ko samajhana | dhritarashtr ke anurodh se krishn ka duryodhan ko samajhana | bhishm, dron, vidur aur dhritarashtr ka duryodhan ko samajhana | bhishm aur dron ka duryodhan ko pun: samajhana | duryodhan dvara paandavoan ko rajy n dene ka nishchay | krishn ka duryodhan ko phatakarana | krishn dvara dhritarashtr ko duryodhan adi ko kaid karane ki salah | gaandhari ka duryodhan ko samajhana | satyaki dvara duryodhan ke sh dayantr ka bhandapho d | dhritarashtr aur vidur ka duryodhan ko pun: samajhana | krishn ka vishvaroop | krishn ka kauravasabha se prasthan | kuanti ka paandavoan ke liye sandesh | kuanti dvara vidulopakhyan ka prarambh | vidula ka putr ko yuddh hetu utsahit karana | vidula aur usake putr ka sanvad | vidula dvara kary mean saphalata prapti aur shatruvashikaran upayoan ka nirdesh | vidula ke upadesh se usake putr ka yuddh hetu udyat hona | kuanti ka sandesh tatha krishn ka unase vida lena | bhishm aur dron ka duryodhan ko samajhana | dronachary ka duryodhan ko pun: sandhi ke lie samajhana | krishn ka karn ko paandavapaksh mean ane ke lie samajhana | karn ka duryodhan ke paksh mean rahane ka nishchit vichar | karn dvara krishn se samarayajn ke roopak ka varnan | krishn ka karn se paandavapaksh ki nishchit vijay ka pratipadan | karn dvara krishn se paandavoan ki vijay aur kauravoan ki parajay darshane vale lakshanoan ka varnan | karn dvara krishn se apane svapn ka varnan | kuanti ka karn ke pas jana | kuanti ka karn se paandavapaksh mean mil jane ka anurodh | karn ki arjun ko chho dakar shesh paandavoan ko n marane ki pratijna | krishn ka yudhishthir se kauravasabha mean vyakt kiye bhishm ke vachan sunana | krishn dvara dronachary, vidur tatha gaandhari ke mahattvapoorn vachanoan ka varnan | duryodhan ke prati dhritarashtr ke yuktisangat vachanoan ka varnan | krishn ka kauravoan ke prati dand ke prayog par jor dena

sainyaniryanaparv
paandavapaksh ke senapati ka chunav | paandav sena ka kurukshetr mean pravesh | kurukshetr mean paandav sena ka p dav tatha shivir nirman | duryodhan dvara sena ko susajjit hone aur shivir nirman ka adesh | krishn ka yudhishthir se yuddh ko hi kartavy batana | yudhishthir ka santap aur arjun dvara krishn ke vachanoan ka samarthan | duryodhan dvara senaoan ka vibhajan aur senapatiyoan ka abhishek | duryodhan dvara bhishm ka senapati pad par abhishek | yudhishthir dvara apane senapatiyoan ka abhishek | balaram ka paandav shivir mean agaman aur tirthayatra ke lie prasthan | rukmi ka sahayata hetu paandavoan aur kauravoan ke pas agaman | dhritarashtr aur sanjay ka sanvad

ulookadootagamanaparv
duryodhan ka ulook ko doot banakar paandavoan ke pas bhejana | paandav shivir mean ulook dvara duryodhan ka sandesh sunana | paandavoan ki or se duryodhan ko usake sandesh ka uttar | pandavoan ka sandesh lekar ulook ka lautana | dhrishtadyumn dvara yoddhaoan ki niyukti

rathatirathasankhyanaparv
bhishm dvara kaurav paksh ke rathiyoan aur atirathiyoan ka parichay | kaurav paksh ke rathiyoan ka parichay | kaurav paksh ke rathi, maharathi aur atirathiyoan ka varnan | karn aur bhishm ka roshapoorvak sanvad | bhishm dvara paandav paksh ke rathi aur unaki mahima ka varnan | paandav paksh ke maharathiyoan ka varnan tatha virat aur drupad ki prashansa | paandav paksh ke rathi, maharathi evan atirathi adi ka varnan | bhishm ka shikhandi aur paandavoan ka vadh n karane ka kathan

ambopakhyanaparv
bhishm dvara kashiraj ki kanyaoan ka apaharan | amba ka bhishm se shalvaraj ke prati anurag prakat karana | amba ka shalv dvara parityag | amba aur shaikhavaty sanvad | hotravahan tatha akritavran ka agaman aur unaka amba se vartalap | akritavran aur parashuram ka amba se vartalap | amba aur parashuram ka sanvad tatha akritavran ki salah | parashuram aur bhishm ka roshapoorn vartalap | parashuram aur bhishm ka yuddh hetu kurukshetr mean utarana | parashuram ke sath bhishm dvara yuddh prarambh karana | parashuram aur bhishm ka ghor yuddh | bhishm aur parashuram ka yuddh | bhishm ko prasvapanastr ki prapti | bhishm tatha parashuram dvara shakti aur brahmastr ka prayog | bhishm aur parashuram ke yuddh ki samapti | amba ki kathor tapasya | amba ko mahadev se varaprapti tatha usaka chita mean pravesh | amba ka drupad ka yahaan janm aur shikhandi namakaran | shikhandi ka vivah aur dasharnaraj ka kop | hiranyavarma ke akraman se drupad ka ghabarana | drupad dvara nagararaksha ki vyavastha aur devaradhan | shikhandini ka vanagaman aur sthoonakarn yaksh se prarthana | shikhandi ko purushatv ki prapti | sthoonakarn ko kuber ka shap | bhishm ka shikhandi ko n marane ka nishchay | bhishm adi dvara apani-apani shakti ka varnan | arjun dvara apane sahayakoan aur yudhishthir ki shakti ka parichay dena | kaurav sena ka ran ke lie prasthan | paandav sena ka yuddh ke lie prasthan

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah