कृष्ण की अग्रपूजा

'shrimadbhagavat mahapuran'[1] ke anusar- shrishukadevaji kahate haian- "parikshit! bhagavan shrikrishn bhimasen ke dvara jarasandh ka vadh karavakar bhimasen aur arjun ke sath jarasandhanandan sahadev se sammanit hokar indraprasth ke liye chale. un vijayi viroan ne indraprasth ke pas pahuanchakar apane-apane shankh bajaye, jisase unake ishtamitroan ko sukh aur shatruoan ko b da duahkh hua. indraprasthanivasiyoan ka man us shankhadhvani ko sunakar khil utha. unhoanne samajh liya ki jarasandh mar gaya aur ab raja yudhishthir ka rajasooy yajn karane ka sankalp ek prakar se poora ho gaya. bhimasen, arjun aur bhagavan shrikrishn ne raja yudhishthir ki vandana ki aur vah sab krity kah sunaya, jo unhean jarasandh ke vadh ke liye karana p da tha. dharmaraj yudhishthir bhagavan shrikrishn ke is param anugrah ki bat sunakar prem se bhar gaye, unake netroan se anand ke aansuoan ki booandean tapakane lagian aur ve unase kuchh bhi kah n sake."

shrishukadevaji kahate haian- "parikshit! dharmaraj yudhishthir jarasandh ka vadh aur sarvashaktiman bhagavan shrikrishn ki adbhut mahima sunakar bahut prasann hue aur unase bole. dharmaraj yudhishthir ne kaha- "sachchidanandasvaroop shrikrishn! triloki ke svami brahma, shankar adi aur indradi lokapal-sab apaki ajna pane ke liye tarasate rahate haian aur yadi vah mil jati hai to b di shraddha se usako shirodhary karate haian.anant! ham log haian to atyant din, parantu manate haian apane ko bhoopati aur narapati. aisi sthiti mean haian to ham dand ke patr, parantu ap hamari ajna svikar karate haian aur usaka palan karate haian. sarvashaktiman kamalanayan bhagavan ke liye yah manushy-lila ka abhinayamatr hai. jaise uday athava ast ke karan soory ke tej mean ghatati ya badhati nahian hoti, vaise hi kisi bhi prakar ke karmoan se n to apaka ullas hota hai aur n to hras hi. kyoanki ap sajatiy, vijatiy aur svagatabhed se rahit svayan par parabrahm paramatma haian. kisi se parajit n hone vale madhav! ‘yah maian hooan aur yah mera hai tatha yah too hai aur yah tera’, is prakar ki vikarayukt bhedabuddhi to pashuoan ki hoti hai. jo apake anany bhakt haian, unake chitt mean aise pagalapan ke vichar kabhi nahian ate. phir ap mean to hoange hi kahaan se?"[2]

shrishukadevaji kahate haian- "parikshit! is prakar kahakar dharmaraj yudhishthir ne bhagavan shrikrishn ki anumati se yajn ke yogy samay ane par yajn ke karmoan mean nipun vedavadi brahmanoan ko rritvij, achary adi ke roop mean varan kiya. unake nam ye haian- shrikrishnadvaipayan vyasadev, bharadvaj, sumantu, gautam, asit, vasishth, chyavan, kanv, maitrey, kavash, trit, vishvamitr, vamadev, sumati, jaimini, kratu, pail, parashar, garg, vaishampayan, atharva, kashyap, dhaumy, parashuram, shukrachary, asuri, vitihotr, madhuchchhanda, virasen aur akritavran.

inake atirikt dharmaraj ne dronachary, bhishmapitamah, kripachary, dhritarashtr aur unake duryodhan adi putroan aur mahamati vidur adi ko bhi bulavaya. rajan! rajasooy yajn ka darshan karane ke liye desh ke sab raja, unake mantri tatha karmachari, brahman, kshatriy, vaishy, shoodr -sab-ke-sab vahaan aye.

isake bad rritvij brahmanoan ne sone ke haloan se yajnabhoomi ko jutavakar raja yudhishthir ko shastranusar yajn ki diksha di. prachin kal mean jaise varunadev ke yajn mean sab-ke-sab yajnapatr sone ke bane hue the, vaise hi yudhishthir ke yajn mean bhi the. pandunandan maharaj yudhishthir ke yajn mean nimantran pakar brahmaji, shankaraji, indr adi lokapal, apane ganoan ke sath siddh aur gandharv, vidyadhar, nag, muni, yaksh, rakshas, pakshi, kinnar, charan, b de-b de raja aur raniyaan, ye sabhi upasthit hue.

sabane bina kisi prakar ke kautoohal ke yah bat man li ki rajasooy yajn karana yudhishthir ke yogy hi hai. kyoanki bhagavan shrikrishn ke bhakt ke liye aisa karana koee bahut b di bat nahian hai. us samay devataoan ke saman tejasvi yajakoan ne dharmaraj yudhishthir se vidhipoorvak rajasooy yajn karaya; thik vaise hi, jaise poorvakal mean devataoan ne varun se karavaya tha. som lata se ras nikalane ke din maharaj yudhishthir ne apane param bhagavan yajakoan aur yajn karm ki bhool-chook ka nirikshan karane vale sadasaspatiyoan ka b di savadhani se vidhipoorvak poojan kiya.

ab sabhasad log is vishay par vichar karane lage ki sadasyoan mean sabase pahale kisaki pooja, 'agrapooja' honi chahiye. jitani mati, utane mat. isaliye sarvasammati se koee nirnay n ho saka. aisi sthiti mean sahadev ne kaha- "yaduvanshashiromani bhaktavatsal bhagavan shrikrishn hi sadasyoan mean sarvashreshth aur agrapooja ke patr haian; kyoanki yahi samast devataoan ke roop mean haian; aur desh, kal, dhan adi jitani bhi vastuean haian, un sabake roop mean bhi ye hi haian. yah sara vishv shrikrishn ka hi roop hai. samast yajn bhi shrikrishnasvaroop hi haian. bhagavan shrikrishn hi agni, ahuti aur mantroan ke roop mean haian. jnanamarg aur karmamarg, ye donoan bhi shrikrishn ki prapti ke hi hetu haian. sabhasadoan! maian kahaan tak varnan karooan, bhagavan shrikrishn vah ekaras advitiy brahm haian, jisamean sajatiy, vijatiy aur svagatabhed namamatr ka bhi nahian hai. yah sampoorn jagat unhian ka svaroop hai. ve apane-ap mean hi sthit aur janm, astitv, vriddhi adi chhah bhavavikaroan se rahit haian. ve apane atmasvaroop sankalp se hi jagat ki srishti, palan aur sanhar karate haian. sara jagat shrikrishn ke hi anugrah se anekoan prakar ke karm ka anushthan karata hua dharm, arth, kam aur moksharoop purusharthoan ka sampadan karata hai. isaliye sabase mahan bhagavan shrikrishn ki hi agrapooja honi chahiye. inaki pooja karane se samast praniyoan ki tatha apani bhi pooja ho jati hai. jo apane dan-dharm ko anant bhav se yukt karana chahata ho, use chahiye ki samast praniyoan aur padarthoan ke ataratma, bhedabhavarahit, param shant aur paripoorn bhagavan shrikrishn ko hi dan kare."

parikshit! sahadev bhagavan ki mahima aur unake prabhav ko janate the. itana kahakar ve chup ho gaye. us samay yudhishthir ki yajnasabha mean jitane satpurush upasthit the, sabane ek svar se ‘bahut thik, bahut thik’ kahakar sahadev ki bat ka samarthan kiya. dharmaraj yudhishthir ne brahmanoan ki yah ajna sunakar tatha sabhasadoan ka abhipray janakar b de anand se premodrek se vihval hokar bhagavan shrikrishn ki pooja ki. apani patni, bhaee, mantri aur kutumbiyoan ke sath dharmaraj yudhishthir ne b de prem aur anand se bhagavan ke paanv pakhare tatha unake charanakamaloan ka lokapavan jal apane sir par dharan kiya. unhoanne bhagavan ko pile-pile reshami vastr aur bahumooly abhooshan samarpit kiye. us samay unake netr prem aur anand ke aansuoan se is prakar bhar gaye ki ve bhagavan ko bhalibhaanti dekh bhi nahian sakate the. yajnasabha mean upasthit sabhi log bhagavan shrikrishn ko is prakar poojit, satkrit dekhakar hath jo de hue ‘namo namah ! jay jay !’ is prakar ke nare lagakar unhean namaskar karane lage. us samay akash se svayan hi pushpoan ki varsha hone lagi.


tika tippani aur sandarbh

  1. dasham skandh, adhyay 73, shlok 31-34 tatha adhyay 74, shlok 1-29
  2. isaliye ap jo kuchh kar rahe haian, vah lila-hi-lila hai.

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah