हितहरिवंश

hitaharivansh (janm- sanvat 1559 vikrami) 'radhavallabh sampraday' ke pravartak the. ye hindi ke prasiddh bhakt kavi, sanskrit ke achchhe vidvan aur bhasha kavy ke marmajn the. inaki brajabhasha ki rachana yadyapi bahut vistrit nahian hai tathapi b di saras aur hridayagrahini hai. 'radhasudhanidhi' tatha 'hit chaurasi' adi hitaharivansh ji ki pramukh rachanaean haian.

parichay

hitaharivansh ke pita shri vyas saharanapur zile ke devavan ke gau d brahman the, jo bahut dinoan tak ni:santan rahe. ve samrat ki seva mean the. ek avasar par ve agara se samrat ke pas a rahe the ki sanvat 1559 vikrami mean mathura ke samip bad gaanv mean unaki patni tara ne ek putr ko janm diya. jin prabhu ki aradhana aur yachana svaroop unhean putr ratn ki prapti huee thi, unake abhar svaroop un donoan ne balak ka nam 'harivansh' (hari santan) rakh diya. b de hone par unako rukmini nam ki patni milian. usase unhean tin santanean huee, do putr aur ek putri. putroan mean se mohanachand ni:santan svargiy ho gaye. chhote putr gopinath ke vanshadhar ab bhi devaban mean haian.

vrindavan agaman

putri ka vivah karake hitaharivansh ne sansar tyag kar sannyasi hone ka nishchay kiya. is dridh nishchay ke sath ve akele vrindavan ki disha mean chal p de aur hodal ke samipasth charathaval pahuanche. vahaan unhean ek brahman mila, jisane unaki seva mean do putriyaan bheant karake prarthana ki ki ve unako apani patni banayean. aisa us brahman ne ek svapn mean prapt daivi ajna shakti ke adhin kiya. brahman ne unhean 'radhavallabh' namak ek krishn vigrah bhi diya. jab ve vrindavan pahuanch gaye to shri harivansh ne use yamuna kinare jugal aur koliya ghat ke madhy sansthapit mandir mean pratishthit kar diya. moolat: ve madhvachary sampradayi the. nimbark sampradayi bhi un par apana dava karate haian. in donoan se hi unhoanne apane siddhant aur shastr vidhi pratijnapoorvak grahan kiye. us rahasyamayi ghatana ke phalasvaroop, jisase ve sannyasi jivan jine ki ichchha ko bhoolakar donoan patniyoan mean rame athava apani adamy svabhavik vishay vasanaoan ke phalasvaroop jin par ve vijay n pa sake, at: kalpana ka bahana banaya. unaki bhakti svayan krishn ke prati n hokar[1] unaki kalpit arddhaangani radha ke prati samarpit ho gee, jise unhoanne shrriangar ki devi ke roop mean pratishthit kiya. tanik bhi ashchary nahian ki arambh mean is vyavastha ko stuty nahian samajha gaya, jaisa ki bhaktamal ki nimnokt bhasha se spasht hota hai-

॥mool॥

shri harivansh gusaanee bhajan ki riti sakrit kooo jani hai.
shri radhacharan pradhan hridai ati sahrid upasi.
kuanj keli danpati tahaanki karat khabasi॥
sarv sumaha prasad prasidhita ke adhikari.
vidhi nishedh nahian das anany utkat vratadhari॥
shri vyas suvan path anusarai soee bhalaian pahichani hai.
shri harivansh gusaanee bhajan ki riti sakrit kou jani hai॥

unaki bad vali patniyoan se brajachand aur krishnachand do bete hue, jinamean se krishnachand ne 'radhamohan ji ka mandir' banavaya, jo ab bhi unake vanshadharoan ke adhikar mean hai. sampraday ke mukhy mandir shri radhavallabh ke gusaaniyoan ke poorvaj brajachand the. isaka nirman unake shishy sundaradas namak kayasth dvara karaya gaya tha, jo dilli ka khajaanchi tha. samane ke ek stambh par nirman-tithi sanvat 1683 vikrami aankit hai. sanvat 1641 vikrami ka ek shilalekh prophesar vilasan ne dekha tha. yah bahari aangan ki or vale dvar par pratit hota hai, jo ab gir chuka hai aur hata diya gaya. s dak ki viparit disha mean sansthapak ka sthapan hai, jisaki marammat karane mean gusaaniyoan ki santati atyant kripan rahi thi.

rachanaean

  • 'radhasudhanidhi' yadyapi adhik padha nahian gaya tathapi adhik adarapoorvak saraha gaya hai. hriday ko prabhavit karane vale in prem sambandhi padyaanshoan par, jo bhakti aur kavy ka sangam hai, banshidhar dvara hindi mean achchhi tika samvat 1820 mean likhi gayi.
  • 'radhasudhanidhi' ke kuchh shlok nimn prakar haian-

yasya: kadapi vasanaanchalakhelanotthadhanyatidhany pavanen kritarthamani.
yogindradurgamagatirmadhusoodanoapi tasya namoastu vrishabhanu bhuvodisheapi ॥1॥
satpremarashisaraso bikasatsarojan svanand sindhurasasindhuvivarddhanendumh.
tachchhrimukhan kutilakuantalabhriangajusht shriradhike tavakadanu vilokayishye ॥24॥
adbhutanand lobhashchennamna ras sudhanidhi:.
stanvoavan karnakalashairgrihitva piyataan budha: ॥170॥[2]


tika tippani aur sandarbh

  1. gaun roop ko chho dakar
  2. iti shri vrindabaneshvari charan kripamachavijri bhit shri hit harivansh gosvamini virachita shriradha ras sudhanidhi: sanpoornamh.

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah