श्रीकृष्ण लीला का चिन्तन पृ. 411

shrikrishn lila ka chintan

32. vrikshoan ke toot jane par bhi shrikrishn ko akshat pakar mata-pita ka ullas

Prev.png

svargiy devoan ki shravanashakti lupt ho gayi thi. nagalok ke prani bhi badhirapray ho gaye the, tatha dinnag prakampit ho rahe the. kshanabhar ke liye samast brahmand mean usake atirikt any koee shabd avashisht nahian raha tha. aisi ek sath shatasahasr pralayankar vajrapatoan ki si vah prachand dhvani arjunavrikshoan ke dharashayi hone par huee thi. kiantu aghataghatanapatiyasi yogamaya ne us dhvani ko vrajapur ke dharatal par to tab tak prakat nahian hone diya, jab tak kuberatanay nalakoobar-manigriv shrikrishnachandr ka stavan kar chale nahian gaye. stuti ke samay kitane kshan, kitane din, kitane mas, kitane varsh, kitane yug bite the, yah kalpana prakrit man mean sama nahian sakati; par jitana bhi samay laga ho, utane kal tak to vrajapur nishchitaroop se nirav tha. avashy hi grihakary mean sanlagn gopasundariyoan ki evan vrajarajamahishi ki kankan-jhankriti, nupurarav rah-rahakar us niravata ko bhang kar dete the. pakshiyoan ka kalakh, bhramar ka guanjan to inamean sthayi svar ki bhaanti sama gaya tha. par jyoan hi kuberaputr drishtipath se ojhal hue ki bas, samast vrajapur bhi us prachand dhvani se kaanp utha. govardhan parisar, parisar ki samalankrit yajn bhoomi aisi hil gayi mano bhookamp hua ho. gopoan ke, goparamaoan ke aang aise nachane lage, mano sahasa sabake aangoan mean kampavayu ka prakop ho gaya ho-

taru tootat charake, jharamar jharakake, phiri bhar-bhar ke bhoomi pare.
dhar thal-thal dhar ke log nagar ke, tharathar tharake, chauanki pare..
tahan ur sab narake, imi kharakhar ke, janu thanatar ke jharap tahaan.
jo girat n sarake, grah sab barake, ko kahi hari ke gunani mahaan..
Next.png

tika-tippani aur sandarbh

sanbandhit lekh

shrikrishn lila ka chintan
kram sankhya path ka nam prishth sankhya
1. 1.janm-mahotsav 1
2. mathura se shri vasudev ka sandesh lekar doot ka agaman aur nand ji ke dvara usaka satkar 17
3. shashthi devi ka poojan 25
4. vrajesh ki mathura-yatra 33
5. pootana-moksh tatha pootana ke atit janm ki katha 36
6. kans ke bheje hue shridhar namak brahman ka vraj mean agaman aur vrajarani ke dvara usaka satkar 57
7. kakasur ka parabhav, autthanik (karavat badalane ka) utsav, janm-nakshatr ka utsav, shakata 64
8. shrikrishn ka balaram ji tatha gop balakoan ke sath milan-mahotsav, shri gargachary ke dvara donoan kumaroan ka namakaran sanskar 82
9. shishu shrikrishn ka ann prashan-mahotsav, kuber ke dvara gokul mean svarn vrishthisur-uddhar 100
10. vraj mean kramashah chhahoan rrituoan ka agaman aur shrikrishn ki varshagaanth 112
11. trinavart-uddhar 55
12. shrikrishn ki manohar balalilaean 138
13. maan yashoda ka shishu shrikrishn ke mukh mean vishvabrahmand ko dekhana tatha shriram katha ko sunakar shrikrishn mean shriram ka avesh 153
14. shrikrishn ki mridbhakshan-lila tatha maan yashoda ka punah unake mukh mean asankhy vishvabrahmandoan ko dekhana 163
15. phal vikrayini par kripa 183
16. durvasa ka moh-bhang 195
17. kanv brahman par adbhut kripa 208
18. vrajeshvar ko shrikrishn ke mukh mean akhil vishv ka darshan 222
19. haoo-lila 239
20. manistambh-lila 258
21. dvitiy makhan chori-lila 269
22. makhan chori ke vyaj se shrikrishn ka sampoorn vraj mean ras-sarita bahana 282
23. upalambh-lila 297
24. shrikrishn ki doosari varshagaanth, shrikrishn ke dvara motiyoan ki kheti 317
25. gvalinoan ke upalambh par maan yashoda ki chinta aur ulahana denevali par khijh 328
26. svayan yashoda ke dvara dadhimanthan tatha shrikrishn ka janani ko rokakar unaka stany pan karana 339
27. stanyapan-rat shrikrishn ka god se utarakar mata ka choolhe par rakhe hue doodh ko sanbhalana aur shrikrishn ka rusht hokar dadhibhand ko pho d dena tatha navanitagar mean pravisht hokar kamori rakhe hue navanit ko nikal-nikal kar bandaroan ko lutana; mata-ko dekhakar shrikrishn ka bhagana aur yashoda ka unhean pak dakar baandhane ki cheshta karana 350
28. shrikrishn ki ookhal bandhan lila 364
29. ookhal se bandhe hue damodar yamalarjun bane hue kuber putroan par kripapoorn drishtipatr 381
30. yamalarjun ke atit janm ki katha; yamalarjun-uddhar 390
31. kuber-putroan ko svaroop prapti tatha unake dvara shrikrishnachandr ka stavan tatha prarthana; shrikrishn ki unake prati karunapoorn ashvasan vani 401
32. vrikshoan ke toot jane par bhi shrikrishn ko akshat pakar mata-pita ka ullas 411
33. kri da-nimagn balaram-shrikrishn ko mata ka yamuna-tat se bulakar lana aur snanadi ke anantar unaka nandaray ji ki god mean baithakar bhojan karana; aankhamichauni-lila 424
34. upanand ji ke prastav par, aye din vraj mean hon vale upadravoan ke bhay se sampoorn vrajavasiyoan ki gokul chho dakar yamuna ji ke us par vrindavan jane ki taiyari 439
35. vrindavan-yatra ka varnan 451
36. yatra ke ant mean yatriyoan ka yamuna-tat par ratri-vishram tatha ratri ke shesh hone par yamuna-par jane ka upakram 471
37. vrajavasiyoan ke yamanua-par jane ka varnan; shrikrishn ka vrindavan ki shobha ka nirikshan karake praphullit hona, shakatoan dvara avas-nirman 484
38. ratri mean samast vrajavasiyoan ke nidramagn ho jane par amar shilpi vishvakarma ka tin koti shilp visheshajnoan tatha aganit yaksh-samoohoan ke sath vrindavan mean padarpan tatha ratri shesh hone se poorv vahaan ki chinmay bhoomi par navin vrajendr-nagari, vrishabhanupur tatha rasasthali adi ka avirbhav; puri ki apratim shobha tatha divyata ka varnan 497
39. nandanandan ki bhuvan mohini vanshi dhvani ka vishv brahmand mean vistar tatha usake dvara vrindavan mean ras-sarita ka pravahit hona; usake karan sthavar-jangamoan ka svabhav-vaiparity 519
40. shrinandanandan ka vatsacharan-mahotsav tatha anyany gopabalakoan ke sath balaram-shyam ka vatsacharan ke liye pahali bar van ki or prasthan tatha van mean sabake sath chhakean arogana 532
41. dainik vatsacharan-lila ka varnan 550
42. vatsasur-uddhar 562
43. vakasur ka uddhar; vakasur ke poorvajanm ka vrittant 578
44. vakasur-sanhar ki katha sunakar yashoda ke man mean chinta; vraj mean sarvatr shrikrishn lilagan 599
45. van mean balaram-shrikrishn ki gop-balakoan ke sath nilayan-kri da-lukachhipi ka khel; vyomasur ka vadh 611
46. van-bhojan-lila ka upakram, vayasy gop-balakoan ke dvara shrikrishn ka shrriangar tatha shrikrishn ke sath unaki yathechchh kri da 623
47. aghasur ka uddhar 641
48. aghasur ke poorvajanm ka vrittant; aghasur ke vadh par devavarg ke dvara shrikrishn ka abhinandan 665
49. gop-balakoan ke sath shrikrishn ka van-bhojan tatha bhojan ke sath-sath madhuratimadhur kautuk evan kaushalapoorn vinod 676
50. brahma ji ke dvara pahale govatsoan ka apaharan aur shrikrishn ke unhean dhooandhane nikalane par gopabalakoan ka bhi apasaranah shrikrishn ki unhean dhooandh nikalane mean asamarthata tatha ant mean sarvajnatashakti dvara sab kuchh jan lena 692
51. brahma ji ki manorath siddhi ke liye tatha vraj ki samast mataoan tatha vatsalyamati gauoan ko maan yashoda ka sa vatsaly-ras pradan karane ke liye shrikrishn ka asankhy gopabalakoan evan govatsoan ke roop mean unaki sampoorn samagri ke sath prakat hona tatha unhian apane svaroopabhoot balakoan evan bachh doan ke sath vraj mean pravesh 708
52. vraj ke sampoorn gopabalak evan govats bane hue shrikrishn ka yah khel prayah ek varsh tak nirvadh chalata hai, kisi ko is rahasy ka pata nahian lagata. ek varsh mean paanch-chhah din kam rahane par ek din balaram ji ko van mean gayoan ka apane pahale ke bachh doan par tatha gopoan ka apane balakoan par asim aur adamy sneh dekhakar ashchary hota hai aur tab shrikrishn unake samane is rahasy ka udghatan karate haian. 727
53. brahma ji ka apane hi lok mean parabhav aur vahaan se lautakar shrikrishn ko van mean poorvavat unhian gopabalakoan evan govatsoan ke sath, jinhean ve churakar le gaye the, khelate dekhakar ashcharyachakit hona; phir unaka sampoorn govatsoan evan gopabalakoan ko divy chaturbhuj roop mean dekhana aur moorchchhit hokar apane vahan hans ki pith par ludhak p dana 756
54. chetana lautane par brahma ji ka apane vahan se utar kar shrikrishn ke pad-padmoan par lut p dana aur unaka stavan karane lagana 779
55. brahma ji dvara ki gayi stuti evan prarthana 798
56. brahmaji ke dvara vrajavasiyoan ke bhagy ki sarahana 885
57. brahma ji ka shrikrishn se vida maang kar saty log mean laut jana; punah van-bhojan; yog maya ke dvara gopabalakoan evan govatsoan ka vraj mean pratyavartan; unake samane usi drishy ka punah prakat hona, jise chho dakar shrikrishn bachh doan ko dhooandhane nikale the, tatha unhean aisa pratit hona mano shrikrishn abhi-abhi gaye haian. 906
58. ek varsh ke vyavadhan ke bad shrikrishn ka punah brahma ji ke dvara apahrit gop balakoan evan govatsoan ke sath vraj mean lautana aur balakoan ka apani mataoan se aghasur ke vadh ka vrittant is roop mean kahana mano vah ghatana usi din ghati ho; vrajagopiyoan tatha vraj ki gayoan ke sneh ka apane balakoan evan bachh doan se hatakar punah poorvavat shrikrishn mean hi kendrit ho jana 929
59. shrikrishn ka pratham gocharan-mahotsav 947
60. shrikrishn ke dvara balaram ji ke prati vrindavan ki shobha ka varnan 971
61. shrikrishn ka vrindavan-vihar 991
62. van mean gauoan ka bhatak kar kaliy-hnad (kalidah) ke samip pahuanchana aur pyasi hone ke karan vahaan ka vishaila jal pikar pran shoony ho gir p dana, gop-balakoan ka bhi usi prakar nishchesht hokar gir p dana; shrikrishn ka vahaan akar un sabako tatha gauoan ko karuna poorn drishti matr se punarjivit kar dena aur sabase gale lagakar ek sath milana 1023
63. shrikrishn ka kaliy nag par shasan karane ke uddeshy se kaliy hnad ke tat par avasthit kadamb ke vriksh par chadhakar vahaan se kaliy hnad mean kood p dana 1039
64. shrikrishn ka kaliy ke shyanagar mean pravesh aur nag vadhuoan se use jagane ki prerana karana; nag patniyoan ka bal krishn ke liye bhayabhit hona aur unhean hatane ki cheshta karana 1052
65. shrikrishn ke dvara kaliy hnad ke niche tak udvelit hone par kaliy ka kruddh hokar bahar nikalana, shrikrishn ko bar-bar kee aangoan mean dasana aur ant mean unake sharir ko sab or se veshtit kar lena; yah dekhakar tat par kh de hue gopoan aur gop balakoan ka moorchhit hokar gir p dana 1070
66. apashakun dekhakar nand-yashoda evan balaram ji ka tatha any vrajavasiyoan ka nand nandan ke liye chintit ho ek sath dau d p dana aur shrikrishn ke charan-chihnoan ke sahare kalidah par ja pahuanchana aur vahaan ka hriday vidarak drishy dekhakar moorchhit ho gir p dana 1082
67. shrikrishn ko kaliy ke dvara veshtit evan nishchesht dekhakar maiya aur baba ka tatha any sabaka bhi hnad mean pravesh karane jana aur balaram ji ka unhean aisa karane se rokana aur samajhana; shrikrishn ka sabako vyakul dekhakar karunavash apane sharir ko badha lena aur kaliy ka unhean badhy hokar chho d dena 1097
68. shrikrishn ka kaliy ko apane charoan or ghumakar shant kar dena aur phir usake phanoan par kood kar chadh jana, lalit nrity karane lagana; devataoan dvara suman-vrishti tatha rrishiyoan dvara stav path, gandharvoan dvara gan evan charanoan dvara vady seva; kaliy ka ant samay mean prabhu ko pahachan lena aur unaki sharan varan karana 1117
69. nag patniyoan ka bhi apane shishuoan ko lekar shrikrishn ki sharan mean upasthit hona, stuti evan pranam karana aur pati ke jivan ki bhiksha maangana; shrikrishn ka karunapoorvak kaliy ke phanoan se niche utar ana 1130
70. kaliy dvara shrikrishn ki stuti aur shrikrishn ki use hnad chho dakar samudr mean chale jane ki ajna tatha garu d ke bhay se mukti dan; kaliy evan usaki patniyoan dvara shrikrishn ki archana tatha unase vida lekar ramanak-dvip ke liye prastan 1156
71. mahakay sarp ke changul se vijayi hokar nikale hue shrikrishn ka kramashah sakhaoan, maiya rohini ji, baba, any vatsalyavati gopiyoan tatha balaram ji dvara aliangan; phir gauoan, vrishabhoan evan vatsoan se gale lag kar milana; sampoorn vraj vasiyoan ka ratri mean yamuna-tat par hi vishram 1173
72. yamuna tat par shrikrishn ko bich mean rakhakar sote hue samast vrajavasiyoan evan gayoan ko gherakar davagni ke roop mean kans ke bheje hue davanal namak rakshas ki maya ka adhi rat ke samay prakat hona aur sabaka bhagavan narayan ki bhavana se shrikrishn-balaram ko raksha ke liye pukarana tatha unaka jagate hi phooankamatr se davagni ko bat ki bat mean bujha dena 1189
73. dhenukasur-vadh 1206
74. balaram-shrikrishn ka kishoravastha mean pravesh 1225
75. gop-balakoan ke sath balaram-shrikrishn ki vividh manoharini lilaean 1239
76. pralambasur-uddhar 1261
77. kans ke anucharoan ka munjatavi mean sthit govrind ko punah davagni se veshtit karana aur bhayabhit gop-balakoan ka shrikrishn-balaram ko pukarana; shrikrishn ka balakoan ko apane netr mooandane ko kahakar svayan us prachand davanal ko pi jana 1280
78. davanal-pan ke anantar shrikrishn ka vraj mean lautana aur vrajasundariyoan ka unaka darshan karake dinabhar ke virah-tap ko shant karana 1298
79. vraj mean pavas ki shobha ka varnan 1309

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah