लौहित्य

lauhity brahmaputr nadi ka prachin nam hai. 'kalikapuran' ke nimn shloanko mean 'brahmaputr' ya 'lohity' ke sath sanbaddh pauranik katha ka nirdesh hai-

'jatasanpratyayah soath tirthamasady tan varamh, vithian parashoona kritva brahmaputramavahayath. brahmakuandatsutah soath kasare lohitahvaye, kailasopatyakayaan tutyapatath brahman: sutah. tasy nam vidhishchakre svayan lohitagangakamh lauhityatsaraso jato lauhityakhyastatoabhavath. s kamaroopamakhilan pithamaplavy varina gopayantirthani dakshinan yati sagaram.'
  • uparokt uddharan se jnat hota hai ki pauranik anushrriti ke anusar 'brahmakuand' ya 'lauhityasar'[1] se utpann hone ke karan hi is nadi ko 'brahmaputr' aur 'lauhity' namoan se abhihit kiya jata tha.
  • kailas parvat ki upatyaka se nikal kar kamaroop mean bahati huee yah nadi 'dakshin sagar' (bangal ki kha di) mean girati hai. ise is uddharan mean lohitaganga bhi kaha gaya hai. is nam ka mahabharat mean bhi ullekh hai.
  • 'brahmakuand' ya 'brahmasar' manasarovar ka hi abhidhan hai.[2]
  • 'mahabharat' mean bhim ki poorv disha ki digvijay yatra ke sanbandh mean suhm desh ke age lauhity tak pahuanchane ka ullekh hai-
'suhyanamadhipan chaiv ye ch sagaravasin:, sarvanh mlechchhaganaanshchaiv vijigye bharatarshabhah, evan bahuvidhan deshanh vijity pavanatmajah vasutebhy upaday lauhityagamadbali.'mahabharat, sabhaparv[3]
'chakampe tirnalauhityetasminh pragjyotisheshvar: tadgajalanataan praptaiah sahakalagurudrubhaiah.'
  • uparokt shlok mean lauhity nadi ke tatavarti pradesh mean kalaguru ke vrikshoan ka varnan kalidas ne kiya hai, jo bahut samichin hai.
  • kabhi-kabhi is nadi ki uttari dhara ko, jo uttar asam mean pravahit hai, lauhity aur dakshini dhara ko, jo poorv bangal (pakistan) mean bahati hai, 'brahmaputr' kaha jata tha.
  • bahmaputr ka arth 'brahmasar' se aur lauhity ka arth 'lohitasar' se nikalane vali nadi hai. shayad nadi ke arunabh jal ke karan bhi ise lauhity kaha jata tha.
  • lauhity nadi ke tatavarti pradesh ko bhi lauhity nam se abhihit kiya jata tha. uparyukt mahabharat, sabhaparv[6] mean lauhity, nadi ke pradesh ka bhi nam ho sakata hai.[7]


tika tippani aur sandarbh

  1. =manasarovar
  2. bhaugolik tathy ke anusar brahmaputr tibbat ke dakshin-pashchim bhag ki 'kuvi gaangari' namak himanadi se nissrit huee hai. prayah sat sau mil tak yah nadi tibbat ke pathar par hi bahati hai, jisamean 100 mil tak isaka marg himalay shreni ke samanaantar hai. tibbati bhasha mean is nadi ko 'lihaang' aur 'tsaangapo' (pavitr karane vali) kahate haian. is pradesh mean isaki sahayak nadiyaan hai- 'ekatsaangayo', 'kyichoo' (lhasa isi ke tat par hai), 'shyaangachoo' aur 'gyamada'. sadiya ke nikat brahmaputr asam mean pravesh karati hai, jahaan yah ganga mean milati hai. vahaan ise yamuna kahate haian. isake age yah 'padma' nam se prasiddh hai aur samudr mean girane ke sthan par is 'meghana' kahate haian. vartaman kal mean brahmaputr ke udagam tak pahuanchane ka shrey kaiptan kiangadam vard namak yatri ko diya jata hai. inhoanne nadi ke udgam kshetr ki yatra 1924 ee. mean ki thi.
  3. sabhaparv 30, 25, 26
  4. raghuvansh 4, 81
  5. gohati, asam)
  6. sabhaparv 30, 26
  7. aitihasik sthanavali |lekhak: vijayendr kumar mathur |prakashak: rajasthan hindi granth akadami, jayapur |sankalan: bharatakosh pustakalay |prishth sankhya: 825 |

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah