यमराज की सभा का वर्णन

mahabharat sabha parv ke ‘lokapal sabhakhyan parv’ ke aantargat adhyay 8 ke anusar yamaraj ki sabha ka varnan is prakar hai[1]-

narad ji kahate haian - kuntinandan yudhishthir! ab maian sooryaputr yam ki sabha ka varnan karata hooan, suno. usaki rachana bhi vishvakarma ne hi ki hai. rajan! vah tejomayi vishal sabha lambaee aur chau daee mean bhi sau yojan hai tatha pandunandan! sambhav hai, isase bhi kuchh b di ho. usaka prakash soory ke saman hai. ichchhanusar roop dharan karane vali vah sabha sab or se prakashit hoti hai. vah n to adhik shital hai, n adhik garm. man ko atyant anand dene vali hai. usake bhitar n shok hai, n jirnata; n bhookh lagati hai, n pyas. vahaan koee bhi apriy ghatana nahian ghatit hoti. dinata, thakavat athava pratikoolata ka to vahaan nam bhi nahian hai. shatrudaman! vahaan divy aur manush, sabhi prakar ke bhog upasthit rahate haian. saras evan svadishth bhakshy-bhojy padarth prachur matra mean sanchit rahate haian. isake siva chatane yogy, choosane yogy, pine yogy tatha hriday ko priy lagane vali aur bhi svadishth evan manohar vastuean vahaan sada prastut rahati haian. us sabha mean pavitr sugandh phailane vali pushp-malaean aur sada ichchhanusar phal dene vale vriksh lahalahate rahate haian. vahaan thande aur garm svadishth jal nity upalabdh hote haian.

tat! vahaan bahut se punyatma rajarshi aur nirmal hriday-vale brahmarshi prasannatapoorvak baithakar soory putr yam ki upasana karate haian. yayati, nahush, pooru, mandhata, somak, nrig, trasaddasyu, rajarshi kritaviry, shrutashrava, arishtanemi, siddh, kritaveg, kriti, nimi, pratardan, shibi, matsy, prithulaksh, brihadrath, vart, marutt, kushik, saankashy, saankriti, dhruv, chaturashv, sadashvormi, raja kartaviry arjun, bharat, surath, sunith, nishath, nal, divodas, sumana, ambarish, bhagirath, vyashv, sadashv, badhyashv, prithuveg, prithushrava, prishadashv, vasumana, mahabali kshup, rushadru, vrishasen, rath aur dhvaja se yukt purukuts, arshtishen, dilip mahatma ushinar, aushinari, pundarik, sharyati, sharabh, shuchi, aang, arisht, ven, dushyant, srinjay, jay, bhaangasuri, sunith, nishadheshvar, vahinar, karandham, bahlik, sudyumn, balavan madhu, ila nandan puroorava, balavan raja marutt, kapotaroma, trinak, sahadev, arjun, vyashv, sashv, krishashv, raja shashabindu, maharaj dasharath, kakutsth, pravardhan, alark, kakshasen, gay, gaurashv, jamadagninandan parashuram, nabhag, sagar, bhooridyumn, mahashv, prithashv, janak, raja prithu, varisen, puroojit, janamejay, brahmadatt, trigart, raja uparichar, indradyumn, bhimajanu, gauraprishth, anagh, lay, padm, muchukund, bhooridyumn, prasenajit, arishtanemi, sudyumn , prithulashv, ashtak, ek sau matsy, ek sau nip, ek sau gay, ek sau dhritarashtr, assi janamejay, sau brahmadatt, sau viri, sau eeri, do sau bhishm, ek sau bhim, ek sau prativindhy, ek sau nag tatha ek sau hay, sau palash, sau kash aur sau kush raja evan shantanu, tumhare pita pandu, ushangav, shatarath, devaraj, jayadrath, mantriyoan sahit buddhiman rajarshi vrishadarbh tatha inake siva sahasroan shashabindu namak raja, jo adhik dakshina vale anek mahan ashvamedh yajnoan dvara yajan karake dharmaraj ke lok mean gaye hue haian. rajendr! ye sabhi punyatma, kirtiman aur bahushrut rajarshi us sabha mean sooryaputr yam ki upasana karate haian. agasty, matang, kal, mrityu, yajnakarta, siddh, yog-shariradhari, agnishvatt pitar, phenap, ooshmap, svadhavan, barhishad tatha doosare moortiman pitar, sakshat kalachakr[2], bhagavan havy-vahan[3], dakshinayan mean marane vale tatha sakamabhav se dushkar[4] karm karane vale manushy, janeshvar kal ki ajna mean tatpar yamadoot, shianshap evan palash, kash aur kush adi ke abhimani devata moortiman hokar us sabha mean dharmaraj ki upasana karate haian.[1]

ye tatha aur bhi bahut-se log pitriraj yam ki sabha ke sadasy haian, jinake namoan aur karmoan ki ganana nahian ki ja sakati. kuntinandan! vah sabha badharahit hai. vah ramaniy tatha ichchhanusar gaman karane vali hai. vishvakarma ne dirghakal tak tapasya karake usaka nirman kiya hai. bharat! vah sabha apane tej se prajvalit tatha udbhasit hoti rahati hai. kathor tapasya aur uttam vrat ka palan karane vale, satyavadi, shant, sannyasi tatha apane punyakarm se shuddh evan pavitr hue purush us sabha mean jate haian. un sabake sharir tej se prakashit hote rahate haian. sabhi nirmal vastr dharan karate haian. sabhi adbhut bajooband, vichitr har aur jagamagate hue kundal dharan karate haian. ve apane pavitr shubh karmoan tatha vastrabhooshanoan se bhi vibhooshit hote haian. kitane hi mahamana gandharv aur jhuand-ki- jhuand apsaraean us sabha mean upasthit ho sab prakar ke vady, nrity, git, hasy aur lasy ki uttam kala ka pradarshan karati haian. kuntikumar! us sabha mean sada sab or pavitr gandh, madhur shabd aur divy malaoean ke sukhad sparsh prapt hote rahate haian. sundar roop dharan karane vale ek karo d dharmatma evan manasvi purush mahatma yam ki upasana karate haian. rajan! pitriraj mahatma yam ki sabha aisi hi hai. ab maian varun ki moortiman pushkar adi tirthamalaoan se sushobhit sabha ka bhi varnan karooanga.[5]

tika tippani aur sandarbh

  1. 1.0 1.1 mahabharat sabha parv adhyay 8 shlok 1-32
  2. sanvatsar adi kal vibhag ke abhimani devata
  3. agni
  4. shramasadhy
  5. mahabharat sabha parv adhyay 8 shlok 33-41

sanbandhit lekh

mahabharat sabha parv mean ullekhit kathaean


sabhakriya parv
shrikrishn ki ajnanusar mayasur dvara sabha bhavan nirman | shrikrishn ki dvaraka yatra | mayasur ka bhim-arjun ko gada aur shankh dena | may dvara nirmit sabha bhavan mean yudhishthir ka pravesh
lokapal sabhakhyan parv
narad ka yudhishthir ko prashn roop mean shiksha dena | yudhishthir ki divy sabhaoan ke vishay mean jijnasa | indr sabha ka varnan | yamaraj ki sabha ka varnan | varun ki sabha ka varnan | kuber ki sabha ka varnan | brahmaji ki sabha ka varnan | raja harishchandr ka mahatmy
rajasooyarambh parv
yudhishthir ka rajasooyavishayak sankalp | shrikrishn ki rajasooy yajn ki sammati | jarasandh ke vishay mean yudhishthir, bhim aur shrikrishn ki batachit | jarasandh par jit ke vishay mean yudhishthir ka utsahahin hona | shrikrishn dvara arjun ki bat ka anumodan | yudhishthir ko jarasandh ki utpatti ka prasang sunana | jara rakshasi ka apana parichay dena | chandakaushik dvara jarasandh ka bhavishy kathan
jarasandh vadh parv
shrikrishn, arjun aur bhim ki magadh yatra | shrikrishn dvara magadh ki rajadhani ki prashansa | shrikrishn aur jarasandh ka sanvad | jarasandh ki yuddh ke lie taiyari | jarasandh ka shrikrishn ke sath vair ka varnan | bhim aur jarasandh ka bhishan yuddh | bhim dvara jarasandh ka vadh | jarasandh dvara bandi rajaoan ki mukti
digvijay parv
pandavoan ki digvijay ke lie yatra | arjun dvara anek rajaoan tatha bhagadatt ki parajay | arjun ka anek parvatiy deshoan par vijay pana | kimpurush, hatak, uttarakuru par arjun ki vijay | bhim ka poorv disha mean jitane ke lie prasthan | bhim ka anek rajaoan se bhari dhan-sampati jitakar indraprasth lautana | sahadev dvara dakshin disha ki vijay | nakul dvara pashchim disha ki vijay
rajasooy parv
shrikrishn ki ajna se yudhishthir ka rajasooy yajn ki diksha lena | rajasooy yajn mean rajaoan, kauravoan tatha yadavoan ka agaman | rajasooy yajn ka varnan
arghabhiharan parv
rajasooy yajn mean brahmanoan tatha rajaoan ka samagam | bhishm ki anumati se shrikrishn ki agrapooja | shishupal ke akshepapoorn vachan | yudhishthir ka shishupal ko samajhana | bhishm ka shishupal ke akshepoan ka uttar dena | bhagavan narayan ki mahima | bhagavan narayan dvara madhu-kaitabh vadh | varah avatar ki sankshipt katha | nrisianh avatar ki sankshipt katha | vaman avatar ki sankshipt katha | dattatrey avatar ki sankshipt katha | parashuram avatar ki sankshipt katha | shriram avatar ki sankshipt katha | shrikrishn avatar ki sankshipt katha | kalki avatar ki sankshipt katha | shrikrishn ka prakaty | kaliy-mardan evan dhenukasur vadh | arishtasur evan kans vadh | shrikrishn aur balaram ka vidyabhyas | shrikrishn ka guru ko dakshina roop mean unake putr ka jivan dena | narakasur ka sainikoan sahit vadh | shrikrishn ka solah hajar kanyaoan ko patniroop mean svikar karana | shrikrishn ka indralok jakar aditi ko kundal dena | dvarakapuri ka varnan | rukmini ke mahal ka varnan | satyabhama sahit any raniyoan ke mahal ka varnan | shrikrishn aur balaram ka dvaraka mean pravesh | shrikrishn dvara banasur par vijay | bhishm ke dvara shrikrishn mahatmy ka upasanhar | sahadev ki rajaoan ko chunauti
shishupal vadh parv
yudhishthir ko bhishm ka santvana dena | shishupal dvara bhishm ki ninda | shishupal ki batoan par bhim ka krodh | bhishm dvara shishupal ke janm ka vritaantt ka varnan | bhishm ki batoan se chidhe shishupal ka unhean phatakarana | shrikrishn dvara shishupal vadh | rajasooy yajn ki samapti | shrikrishn ka svadeshagaman
dyoot parv
vyasaji ki bhavishyavani se yudhishthir ki chinta | duryodhan ka may nirmit sabha bhavan ko dekhana | yudhishthir ke vaibhav ko dekhakar duryodhan ka chintit hona | pandavoan par vijay prapt karane ke lie duryodhan-shakuni ki batachit | duryodhan ka dyoot ke lie dhritarashtr se anurodh | dhritarashtr ka vidur ko indraprasth bhejana | duryodhan ka dhritarashtr ko apane dukh aur chinta ka karan batana | yudhishthir ko bheant mean mili vastuoan ka duryodhan dvara varnan | duryodhan dvara yudhishthir ke abhishek ka varnan | duryodhan ko dhritarashtr ka samajhana | duryodhan ka dhritarashtr ko ukasana | dyootakrida ke lie sabha ka nirman | dhritarashtr ka yudhishthir ko bulane ke lie vidur ko ajna dena | vidur aur dhritarashtr ki batachit | vidur aur yudhishthir batachit tatha yudhishthir ka hastinapur ana | jue ke anauchity ke sambandh mean yudhishthir-shakuni sanvad | dyootakrida ka arambh | jue mean shakuni ke chhal se yudhishthir ki har | dhritarashtr ko vidur ki chetavani | vidur dvara jue ka ghor virodh | duryodhan ka vidur ko phatakarana aur vidur ka use chetavani dena | yudhishthir ka dhan, rajy, bhaee, draupadi sahit apane ko bhi harana | vidur ka duryodhan ko phatakarana | du:shasan ka sabha mean draupadi ko kesh pak dakar ghasitakar lana | sabhasadoan se draupadi ka prashn | bhim ka krodh evan arjun ko unhean shant karana | vikarn ki dharmasangat bat ka karn dvara virodh | draupadi ka chiraharan | vidur dvara prahlad ka udaharan dekar sabhasadoan ko virodh ke lie prerit karana | draupadi ka chetavani yukt vilap evan bhishm ka vachan | duryodhan ke chhal-kapatayukt vachan aur bhim ka roshapoorn udgar | karn aur duryodhan ke vachan evan bhim ki pratijna | draupadi ko dhritarashtr se var prapti | kauravoan ko marane ko udyat hue bhim ko yudhishthir ka shant karana | dhritarashtr ka yudhishthir ko sara dhan lautakar indraprasth jane ka adesh
anudyoot parv
duryodhan ka dhritarashtr se pun: dyutakrida ke lie pandavoan ko bulane ka anurodh | gandhari ki dhritarashtr ko chetavani kintu dhritarashtr ka asvikar karana | dhritarashtr ki ajna se yudhishthir ka pun: jua khelana aur harana | du:shasan dvara pandavoan ka upahas | bhim, arjun, nakul aur sahadev ki bhishan pratijna | vidur ka pandavoan ko dharmapoorvak rahane ka upadesh dena | draupadi ka kunti se vida lena | kunti ka vilap evan nagar ke nar-nariyoan ka shokatur hona | vanagaman ke samay pandavoan ki cheshta | prajajanoan ki shokaturata ke vishay mean dhritarashtr-vidur ka sanvad | sharanagat kauravoan ko dronachary ka ashvasan | dhritarashtr ki chinta aur unaka sanjay ke sath vartalap

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah