vishay soochi
bharat savitri -vasudevasharan agraval
12. shanti parv
adhyay : 74-90
agale adhyay mean ail pururava aur kashyap ke sanvad ke roop mean raja ke lie achchhe purohit ki prashansa ki gee hai, aur us vaidik siddhant ki vyakhya hai, jisake anusar purohit brahman aur kshatriy raja ek doosare se milakar rahate haian.[1] jab kshatriy brahman purohit ko tyag dete haian, to us raja ke rajy mean n vrishabh bojha dho sakate haian aur n dahi-doodh ke matake mahe jate haian aur n yajn hota hai. vaidik svadhyay ka kram toot jata hai aur sare rajy mean dasyu badh jate haian. brahm aur kshatr ek-doosare ke adhe haian. ye donoan ek-doosare ke anukool rahakar hi mahati shri ka sanvardhan karate haian. inake apasi virodh se sab kuchh sanpramoodh ho jata hai. yahaan us sandhi puran ka ullekh hai jisaka varnan panini ne mishran chanupasvargamasandhau[2] sootr mean kiya hai jisake anusar brahman mantri aur kshatriy raja ek doosare se milakar rahate the. kautily ke granth mean brahm-kshatr ki sandhi ka jo paramparagat arth tha, vah kashika ke udaharan mean milata hai.[3] donoan ke lie is puran sandhi ka palan avashyak tha. unake udaharan magadharaj ajatashatru aur unake mahamantri varshakar, koshalaraj vidoodabh ke mahamantri dirghacharayan, vatsaraj udayan ke mahamantri yaugandharayan, magadhadhipati chandragupt maury ke mantri achary chanaky, ashok ke radhagupt, avantiraj mahapalak ke mahamantri achary pishun, chandapradyot ke bharat rohak, avantiraj aanshumukh ke achary ghotamukh, kosalaraj parantap ke kaniankabharadvaj, panchalaraj brahmadatt ke achary babhravy adi namoan se milate haian. yadi brahman-roopi brahmavriksh ki raksha ki jay to vah madhu aur suvarn ki vrishti karata hai aur yadi usaki raksha n ki jay to vah aansuoan se rota hai. ail-kashyap-sanvad ke roop mean brahm aur kshatr ke dharm ka varnan kiya gaya hai aur pap aur puny ka sundar chitr khiancha gaya hai. is varnan ka yah shlok ati udatt haiah punyasy loko madhumadh dhritarchirhiranyajyotiramritasy nabhiah. in b de aur tejasvi shlokoan ki rachana kisi prachin vaidik charan mean huee jan p dati hai.[5] adhyay 75 mean muchakund aur vaishravan ke sanvad ke roop mean yah kaha gaya hai ki kuber ne muchakund ko rajy dene ki ichchha prakat ki, kintu muchakund ne use lene se inkar kar diya jise usane svayan apane bahubal se n jita ho.[6] raja ke lie achar dharm yah bhi kaha gaya hai ki yadi vah chori kiye hue dhan ka pata n laga sake, to apane kosh se usaki poorti kare.[7] adhyay 78 mean 34 shlokoan ka git hai, jise kekay desh ke raja ne rakshas aur dasyuoan ke nirakaran ke lie gaya tha. is gan ka pahala shlok vahi hai, jo chhandogy upanishadh mean milata haiah n me steno janapade n kadaryo n madyapah. is prakar ke rajadharm vishayak kee gitoan ko yahaan uddhrit kiya gaya hai. jnat hota hai ki janapad yug mean unaki rachana gramin kavita ke roop mean huee thi.[8] |
tika tippani aur sandarbh
- ↑ yatr brahm ch kshatran ch samyan chau charatah sah. atharvaved; brahmakshatran hi sarveshaan dharmatmaan moolamuchyate 74.5
- ↑ 6.2.154
- ↑ brahmanamishro raja. brahmanaiah sah sanhita ekarthyamapannah
- ↑ 26. 74
- ↑ a. 74
- ↑ nahan rajyan bhavaddottan bhoktumichchhami parthiv.
bahuviryarjitan rajyamashniyamiti kamaye..75. 18 - ↑ pratyahartumashakyan syath dhanan chorairhatan yadi.svakoshattath pradeyan syath ashaktenopajivata.. (76. 10)
- ↑ a. 78
sanbandhit lekh
kr.s. | vishay | prishth sankhya |
varnamala kramanusar lekh khoj