कोटवन

kotavan
Kk-blank.jpg
vivaran 'kotavan' bhagavan shrikrishn ke gocharan aur kri da-vilas ka sthan hai. yah brajamandal ke prasiddh dharmik sthaloan mean gina jata hai.
rajy uttar pradesh
zila mathura
marg sthiti dilli-mathura rajamarg par kosi tatha hodal ke bich mean sthit.
prasiddhi shrikrishn lila sthal
kya dekhean khayero, khami gaanv, oojani, banachhauli, bhooshanavan, gunjavan, ramaghat, khelan van, brahmaghat, kachchhavan, sheshashaee adi.
sanbandhit lekh braj, mathura, braj ke van, krishn, radha, krishn aur gopiyaan
any janakari kotavan ka poorv nam 'kotaravan' hai. yah sthan charan paha di se char mil uttar aur kuchh poorv mean hai. yahaan shital kund aur sooryakund darshaniy haian.
adyatan‎ 02:56 21 julaee, 2016 (IST)

kotavan dilli-mathura rajamarg par kosi tatha hodal ke bich mean sthit hai. isaka poorv nam 'kotaravan' hai. yah sthan charan paha di se char mil uttar aur kuchh poorv mean hai. yahaan shital kund aur sooryakund darshaniy haian. yah shrikrishn ke gocharan aur kri da-vilas ka sthan hai.

sheshashaee

vasoli se dedh mil dakshin tatha kuchh poorv disha mean ek lila sthali virajaman hai. pas mean hi kshirasagar gram hai. kshirasagar ke pashchimi tat par mandir mean bhagavan vishnu anant shaiyya par shayan kar rahe haian tatha lakshmi ji unaki charan seva kar rahi haian.

prasang

kisi samay kautuki krishn-radhika evan sakhiyoan ke sath yahaan vilas kar rahe the. kisi prasang mean unake bich mean anantashayi bhagavan vishnu ki katha-charcha uthi. radhika ke hriday mean anantashayi vishnu ki shayan lila dekhane ki prabal ichchha ho gayi. at: krishn ne svayan unhean lila ka darshan karaya. anantashayi ke bhav mean avisht ho shrikrishn ne kshirasagar ke madhy sahasr dal kamal ke oopar shayan kiya aur radhika ne lakshmi ke avesh mean unake charanoan ki seva ki. gopi-mandali is lila ka darshanakar atyant ashcharyachakit huee. raghunathadas gosvami ne 'brajavilas stav' mean is lila ko iangit kiya hai. atishay komalaangi radhika shrikrishn ke atish komal sumanohar charan kamaloan ko apane vakshasthal ke samip lakar bhi unhean apane vakshasthal par is bhay se dharan nahian kar sakian ki kahian hamare karkash kuchagr ke sparsh se unhean kasht n ho. un sheshashayi krishn ke manoram goshth mean meri sthiti ho.

yasy shrimachcharanakamale komale komalapi'
shriradhachairnijasukhakrite sannayanti kuchagre.
bhitapayaraday nahi dadhatayasy karkashayadoshat
s shrigoshthe prathayatu sada sheshashayi sthiti n:.[1]

shrichaitany mahaprabhu brajadarshan ke samay yahaan par upasthit hue the tatha is lilasthali ka darshanakar premavisht ho gaye. yahaan manohar kadamb van hai, yahian par praudhanath tatha hindole ka darshan hai. pas hi shrivallabhachary ji ki baithak hai.

khami gaanv

isaka any nam khambahar hai. yah gaanv braj ki sima par sthit hai. shrivajranabh maharaj ne braj ki sima ka nirnay karane ke lie yahaan par patthar ka ek khamba gadha tha. pas hi vanachari gaanv bhi hai. ye donoan gaanv braj ki uttar-pashchim sima par hodal se char mil uttar-poorv mean sthit haian. yahaan lakshminarayan aur mahadevi ji ke darshan hai.

khayero

isaka doosara nam kharero bhi hai. dvarakapuri se akar yahaan baladev ji ne sakhaoan se khair arthat mangal samachar poochha tha. yah gocharan ka sthan hai. yah sthan sheshashaee se char mil dakshin mean (kuchh poorv mean) sthit hai.

banachhauli

yah gaanv kharero se dhaee mil poorv tatha payagaanv se char mil uttar-pashchim mean sthit hai. yahaan par shrikrishn ki rasalila huee thi.

oojani

yah gaanv payagaanv se char mil uttar-poorv mean chhata-sheragadh rajamarg ke nikat sthit hai. shrikrishn ki sumadhar vanshidhvani ko sunakar yamuna ji ulti bahane lagi thian. oojani shabd ka arth ulti bahane se hai. aj bhi yah drishy yahaan darshaniy hai.

khelan van

isaka namantar sheragadh hai. yah sthan oojani se do mil dakshin-poorv mean avasthit hai. yahaan par gocharan ke samay shrikrishn aur shribalaram sakhaoan ke sath vividh prakar ke khel khelate the. radhika bhi yahaan apani sakhiyoan ke sath khelati thian. inhian sab karanoan se is sthan ka nam khelan van hai.

prasang

ek samay nandababa gop, gopi aur goooan ke sath yahian par nivas kar rahe the. vrishabhanu baba bhi apane poore parivar aur godhan ke sath idhar hi kahian nivas kar rahe the. 'jatila aur kutila' donoan hi apane ko braj mean pativrata nari samajhati thian. aisa dekhakar ek din krishn ne asvasth hone ka bahana kiya. unhoanne is prakar dikhalaya ki mano unake pran nikal rahe hoan. yashoda ne vaidyoan tatha mantrajn brahmanoan ko bulavaya, kintu ve kuchh bhi nahian kar sake. aant mean yogamaya poornima ji vahaan upasthit hueean. unhoanne kaha- "yadi koee pativrata nari mere diye hue saiank doan chhidroan se yukt is gh de mean yamuna ka jal bhar laye aur maian mantr dvara krishn ka abhishek kar dooan to kanhaiya abhi svasth ho sakata hai, anyatha bachana asanbhav hai." yashoda ji ne jatila-kutila ko bulavaya aur unase us vishesh gh de mean yamuna jal lane ke lie anurodh kiya. bari-bari se ve donoan yamuna ke ghat par jal bharane ke lie gee, kintu jal ki ek booand bhi us gh de mean lane mean asamarth rahian. ve yamuna ghat par ukt kalas ko rakhakar udhar-se-udhar hi ghar laut gayian. ab yogamaya poornima ji ke paramarsh se maiya yashoda ji ne radhika se sahasr chhidrayukt us gh de mean yamuna jal lane ke lie anurodh kiya. unake bar-bar anurodh karane par radhika us sahasr chhidrayukt gh de mean yamuna jal bharakar le aeean. ek booand jal bhi us gh de mean se niche nahian gira. poornamasi ji ne us jal se krishn ka abhishek kiya. abhishek karate hi krishn sampoorn roop se svasth ho gaye. sare brajavasi is adbhut ghatana ko dekhakar vismit ho gaye. phir to sarvatr hi radhika ji ke pativraty dharm ki prashansa hone lagi. yahaan balaram kund, khelanavan, gopi ghat, shriradhagovind ji, shriradhagopinath aur shriradhamadanamohan darshaniy haian.

ramaghat

sheragadh se do mil poorv mean yamuna ke tat par ramaghat sthit hai. is gaanv ka vartaman nam obe hai. yahaan baladev ji ne rasalila ki thi. dvarika mean rahate-rahate shrikrishn-balaram ko bahut din bit gaye. unake virah mean brajavasi b de hi vyakul the. unako saantvana dene ke lie shrikrishn ne shribaladev ko braj mean bheja tha. us samay nand gokul mean yahian as-pas nivas kar rahe the. baladev ji ne chaitr aur vaishakh do mas nand ke braj mean rahakar mata-pita, sakha aur gopiyoan ko saantvana dene ki bharapoor cheshta ki.

'dvau masau tatr chavatsinmadhuan madhavamev ch. ram: kshapasu bhagavanh gopinaan ratimavahanh ॥'[2]

aant mean gopiyoan ki virah-vyakulata ko door karane ke lie unake sath nrity aur git poorn ras ka ayojan kiya, kintu unaka yah ras apane yooth ki brajayuvatiyoan ke sath hi sampann hua.

'tatashch prashyatr vasantaveshau shriramakrishnau brajasundaribhi:. vikridatu: sv sv yootheshvaribhi: saman rasajnau kal dhaut manditau ॥ nrityanatau gopibhi: sarddh gayantau rasabhavitau. gayantibhishch ramabhirnrityantibhishch shobhitau ॥'[3]

us samay varun dev ki prerana se param sugandhamayi varuni (vrikshoan madhur ras) bahane lagi. priyaoan ke sath baladev ji us sugandhamayi varuni (madhu) ka panakar ras-vilas mean pramatt ho gaye. jal-kri da tatha gopiyoan ki pipasa shant karane ke lie unhoanne kuchh door par bahati huee yamuna ji ko bulaya, kintu n ane par unhoanne apane hal ke dvara yamuna ko akarshit kiya. phir gopiyoan ke sath yamuna jal mean jalavihar adi kri daean kian. aj bhi yamuna apana svabhavik pravah chho dakar ramaghat par pravahit hoti hai. yamuna svayan vishakha ji haian. ve krishn priya haian tatha radhika ki pradhan saheli haian. samudragamini yamuna vishakhasvaroopini yamuna ji ka prakash haian. unhian ko baladev ji ne apane hal ki niank se khiancha tha. shrikrishnapriya yamuna ko nahian. shrinityanand prabhu brajamandal bhraman ke samay yahaan padhare the. is vihar bhoomi ka darshanakar ve bhavavisht ho gaye the. yahaan balaram ke mandir ke pas hi ek ashvatth vriksh hai, jo balaram ke sakha ke roop mean prasiddh haian. yahian vah rasalila huee thi.

brahmaghat

ramaghat ke pas hi atyant manoram brahmaghat sthit hai, jahaan brahma ne shrikrishn-aradhana ke dvara bachh de churane ka aparadh kshama karaya tha.

kachchhavan

ramaghat ke pas hi kachchhavan hai. yahaan par krishn sakhaoan ke sath kachhue banakar khela karate the.

bhooshanavan

kachchhavan ke pas hi bhooshanavan hai. yahaan gocharan ke samay sakhaoan ne vividh prakar ke pushpoan se krishn ko bhooshit kiya tha. isalie isaka nam bhooshanavan hai.

gunjavan

bhooshanavan ke pas hi gunjavan hai. yahaan gopiyoan ne gunja ki mala se krishn ka adbhut shrriangar kiya tha tatha krishn ne gunjamala ke dvara radhika ka shrriangar kiya tha. ramaghat se dedh mil dakshin-pashchim mean biharavan hai.

tika tippani aur sandarbh

  1. stavavali brajavilas, shlok-91
  2. shrimadbhagavat /10/65/17
  3. shrimurariguptakrit shrikrishnachaitanyacharit

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah