- mahabharat ashvamedhik parv ke vaishnav dharm parv ke aantargat adhyay 92 mean kapila gau ke das bhed ka varnan hua hai.[1]
vishay soochi
krishn dvara kapila gau ke das bhed
‘brahma ji ne kapila gau ke das bhed batalaye haian. pahali shvarnakapila[2], doosari gaurapiangala[3], tisari arakhtapiangakshi[4], chauthi galapiangala[5], paanchavian babhruvarnabha[6], chhathi shhvetapiangala[7], satavian rakhtapiangakshi[8], athavian khurapiangala[9], navian patala[10] aur dasavian puchhchhapiangalaj[11]– ye das prakar ki kapila gauane batalayi gayi haian, jo sada manushhyoan ka uddhar karati haian. ‘nareshhvar! ve mangalamayikh pavitr aur sab papoan ko nashht karane vali haian. gadi khianchane vale bailoan ko bhi aise hi das bhed bataye gaye haian. ‘un bailoan ko brahman hi apani savari mean jote. doosare varn ka manushhy unase savari ka kam kisi prakar bhi n le. brahman bhi kapila gau ko khet ya rashte mean n jote. ‘gadi mean jute rahane par un bailoan ko huankar ki avaj dekar athava pathtevali tahani se haanke. dande se, chh di se aur rashsi se marakar n haanke. ‘jab bail bhookh– phyas aur parishram se thake hue hoan tatha unaki inhdriyaan ghabarayi huee hoan, tab unhhean ga di mean n jote.
jab tak bailoan ko khilakar tripht n kar le tab tak shvayan bhi bhojan n kare. unhhean pani pilakar hi shvayan jalapan kare. ‘seva karane vale purush ki kapila gauean mata aur bail pita haian. din ke pahale bhag mean hi bhar dhone vale bailoan ko savari mean jotana uchit mana gaya hai.’ ‘din ke madhhy bhag mean– dupahari ke samay unhhean vishram dena chahiye; kiantu din ke anhtim bhag mean apani ruchi ke anusar bartav karana chahiye arthat avashhyakata ho to unase kam le aur n ho to n le. jahaan jalhdi ka kam ho athava jahaan marg mean kisi prakar ka bhay ane vala ho, vahaan vishram ke samay bhi yadi bailoan ko savari mean jote to pap nahian lagata.
brahman ko dan karane ka varnan
‘panhdunanhdan! parantu jo vishesh avashhyakata n hone par bhi aise samay mean bailoan ko ga di mean jotata hai, use bhroon– hathya ke saman pap lagata hai aur vah raurav narak mean p data hai. ‘naradhip! jo mohavash bailoan ke sharir se rakht nikal deta hai, vah papathma us pap ke prabhav se ni:sadeh narak mean girata hai. ‘vah sabhi narakoan mean sau- sau varsh rahakar is manushhy lok mean bail ka janhm pata hai. ‘at: jo manushhy sansar se mukht hona chahata ho, use kapila gau ka dan karana chahiye. ‘sab prakar ke yajnoan mean dakshina dene ke liye kapila gau ki srishhti huee, isaliye dvijatiyoan ko yajn mean unaki dakshina avashhy deni chahiye.
‘jo manushhy aghnihotr ke hom ke liye amit tejashvi evan dhanahin shrotriy brahman ko prayathnapoorvak kapila gau dan mean deta hai, vah us dan se shuddhachitt hokar mere paramadham mean pratishhthit hota hai. ‘jo manushhy kapila ke siang aur khuroan mean sona madhakar use vishuvayog mean athava uthtarayan– dakshinayan ke aramhbh mean dan karata hai, use ashhvamedh yajn ka phal milata hai tatha us punhy ke prabhav se vah mere lok mean jata hai. ‘ek hajar aghnishhtom ke saman ek vajapey- yajn hota hai. ek hajar vajapey ke saman ek ashhvamedh hota hai aur ek hajar ashhvamedh ke saman ek rajasooy – yajn hota hai.
‘kurushreshhth panhdav! jo manushhy shashtrokht vidhi se ek hajar kapila gauoan ka dan karata hai, vah rajasooy– yajn ka phal pakar mere paramadham mean pratishhthit hota hai ; use pun: is lok mean nahian lautana p data. ‘dan mean huee gau apane vibhinhn gunoan dvara kamadhenu banakar paralok mean data ke pas pahuanchati hai.
vah apane karmoan se bandhakar ghor anhdhakarapoorn narak mean girate hue manushhy ka usi prakar uddhar kar deti hai, jaise vayu ke sahare se chalati huee nav manushhy ko mahasagar mean doobane ne bachati hai. ‘jaise manhtr ke sath di huee oshadhi prayog karate hi manushhy ke rogoan ka nash kar deti hai, usi prakar supatr ko di huee kapila gau manushhy sab papoan ko tathkal nashht kar dalati hai. ‘jaise saanp keanchul chho dakar naye shvaroop ko dharan karata hai, vaise hi purush kapila gau ke dan se pap – mukht hokar athyanht shobha ko prapht hota hai. ‘jaise prajhjavalit dipak ghar mean phaile hue anhdhakar ko door kar deta hai, usi prakar manushhy kapila gau ka dan karake apane bhitar chhipe hue pap ko bhi nikal deta hai. ‘jo pratidin aghnihotr karane vala, atithi ka premi, shoodr ke anhn se door rahanevala, jitenhdriy, sathyavadi tatha shvadhhyayaparayan ho, use di huee gau paralok mean data ka avashhy uddhar karati hai.’[12]
tika tippani aur sandarbh
- ↑ mahabharat ashhvamedhik parv adhyay 92 vaishnav dharm parv bhag-34
- ↑ suvarn ke saman pile rangavali
- ↑ gaur tatha pile rang vali
- ↑ kuchh lalima lie hue pile netroan vali
- ↑ jisake garadan ke bal kuchh pile hoan
- ↑ jisaka sara sharir pile netroanvali
- ↑ jisaka sara sharir pile rang romavali
- ↑ surkh aur pile hoan.
- ↑ jisake khur pile rang ke hoan.
- ↑ jisaka halka lal rang ho.
- ↑ jisaki pooanchh ke bal pile rang ke hoan.
- ↑ mahabharat ashhvamedhik parv adhyay 92 vaishnav dharm parv bhag-35
sanbandhit lekh
mahabharat ashvamedhik parv mean ullekhit kathaean
ashvamedh parv
yudhishthir ka shokamagn hokar girana aur dhritarashtr ka unhean samajhana
| shrikrishn aur vyas ka yudhishthir ko samajhana
| vyas ka yudhishthir se sanvart aur marutt ka prasang kahana
| vyas dvara marutt ke poorvajoan ka varnan
| brihaspati ka manushy ko yajn n karane ki pratijna karana
| narad ki ajna se marutt ki sanvart se bheant
| marutt ke agrah par sanvart ka yajn karane ki svikriti dena
| sanvart ka marutt ko suvarn ki prapti ke lie mahadev ki namamayi stuti ka upadesh
| marutt ki sampatti se brihaspati ka chintit hona
| brihaspati ka indr se apani chinta ka karan batana
| indr ki ajna se agnidev ka marutt ke pas sandesh lekar jana
| agnidev ka sanvart ke bhay se lautana aur indr se brahmabal ki shreshthata batana
| indr ka gandharvaraj ko bhejakar marutt ko bhay dikhana
| sanvart ka mantrabal se devataoan ko bulana aur marutt ka yajn poorn karana
| shrikrishn ka yudhishthir ko indr dvara sharirasth vritrasur sanhar ka itihas sunana
| shrikrishn ka yudhishthir ko man par vijay pane ka adesh
| shrikrishn dvara mamata ke tyag ka mahattv
| shrikrishn dvara kamagita ka ullekh tatha yudhishthir ko yajn hetu prerana
| yudhishthir dvara rrishiyoan ki vidaee aur hastinapur mean pravesh
| yudhishthir ke dharmarajy ka varnan
| shrikrishn ka arjun se dvaraka jane ka prastav
anugita parv
arjun ka shrikrishn se gita ka vishay poochhana
| shrikrishn ka arjun se siddh, maharshi tatha kashyap ka sanvad sunana
| siddh mahatma dvara jiv ki vividh gatiyoan ka varnan
| jiv ke garbh-pravesh ka varnan
| achar-dharm, karm-phal ki anivaryata ka varnan
| sansar se tarane ke upay ka varnan
| guru-shishy ke sanvad mean moksh prapti ke upay ka varnan
| brahmanagita, ek brahman ka patni se jnanayajn ka upadesh karana
| das hotaoan se sampann hone vale yajn ka varnan
| man aur vani ki shreshthata ka pratipadan
| man-buddhi aur indriyaroop sapt hotaoan ka varnan
| yajn tatha man-indriy sanvad ka varnan
| pran, apan adi ka sanvad aur brahma ka sabaki shreshthata batana
| narad aur devamat ka sanvad evan udan ke utkrisht roop ka varnan
| chaturhom yajn ka varnan
| antaryami ki pradhanata
| adhyatm vishayak mahan van ka varnan
| jnani purush ki sthiti tatha adhvaryu aur yati ka sanvad
| parashuram ke dvara kshatriy kul ka sanhar
| alark ke dhyanayog ka udaharan dekar pitamahoan ka parashuram ko samajhana
| parashuram ka tapasya ke dvara siddhi prapt karana
| raja ambarish ki gayi huee adhyatmik svarajyavishayak gatha
| brahmanaroopadhari dharm aur janak ka mamatvatyag vishayak sanvad
| brahman ka patni ke prati apane jnananishth svaroop ka parichay dena
| shrikrishn dvara brahmanagita ka upasanhar
| guru-shishy sanvad mean brahma aur maharshiyoan ke prashnottar
| brahma ke dvara tamogun, usake kary aur phal ka varnan
| rajogun ke kary ka varnan aur usake janane ka phal
| sattvagun ke kary ka varnan aur usake janane ka phal
| sattv adi gunoan ka aur prakriti ke namoan ka varnan
| mahattattv ke nam aur paramatmatattv ko janane ki mahima
| ahankar ki utpatti aur usake svaroop ka varnan
| ahankar se panch mahabhootoan aur indriyoan ki srishti
| adhyatm, adhibhoot aur adhidaivat ka varnan
| nivrittimarg ka upadesh
| charachar praniyoan ke adhipatiyoan ka varnan
| dharm adi ke lakshanoan ka aur vishayoan ki anubhooti ke sadhanoan ka varnan
| kshetraj ki vilakshanata
| sab padarthoan ke adi-ant ka aur jnan ki nityata ka varnan
| deharoopi kalachakr ka tatha grihasth aur brahman ke dharm ka kathan
| brahmachari, vanaprasthi aur sannyasi ke dharm ka varnan
| mukti ke sadhanoan ka, deharoopi vriksh ka tatha jnan-khang se use katane ka varnan
| atma aur paramatma ke svaroop ka vivechan
| dharm ka nirnay janane ke lie rrishiyoan ka prashn
| brahma dvara sattv aur purush ki bhinnata ka varnan
| brahma dvara buddhiman ki prashansa
| panchabhootoan ke gunoan ka vistar aur paramatma ki shreshthata ka varnan
| tapasya ka prabhav
| atma ka svaroop aur usake jnan ki mahima
| anugita ka upasanhar
| shrikrishn ka arjun ke sath hastinapur jana
| shrikrishn ka subhadra ke sath dvaraka ko prasthan
| kauravoan ke vinash se uttank muni ka kupit hona
| shrikrishn ka krodhit uttank muni ko shaant karana
| shrikrishn ka uttank se adhyatmatattv ka varnan
| shrikrishn ka uttank muni ko kauravoan ke vinash ka karan batana
| shrikrishn ka uttank muni ko vishvasvaroop ka darshan karana
| shrikrishn dvara uttank muni ko marudesh mean jal prapti ka varadan
| uttank ki gurubhakti ka varnan
| uttank ka guruputri ke sath vivah
| uttank ka divyakundal lane ke lie saudas ke pas jana
| uttank ka saudas se unaki rani ke kundal maangana
| uttank ka kundal hetu rani madayanti ke pas jana
| uttank ka kundal lekar pun: saudas ke pas lautana
| takshak dvara kundaloan ka apaharan
| uttank ko pun: kundaloan ki prapti
| shrikrishn ka dvaraka mean raivatak mahotsav mean sammilit hokar sabase milana
| shrikrishn ka vasudev ko mahabharat yuddh ka vrittant sankshep mean sunana
| shrikrishn ka vasudev ko abhimanyu vadh ka vrittaant sunana
| vasudev adi yadavoan ka abhimanyu ke nimitt shraddh karana
| vyas ka uttara aur arjun ko samajhakar yudhishthir ko ashvamedh yajn ki ajna dena
| yudhishthir ka bhaiyoan se paramarsh tatha dhan lane hetu prasthan
| paandavoan ka himalay par p dav aur upavasapoorvak ratri nivas
| shiv adi ka poojan karake yudhishthir ka dhanarashi ko le jana
| uttara ke mrit balak ko jilane ke lie kunti ki shrikrishn se prarthana
| parikshit ko jilane ke lie subhadra ki shrikrishn se prarthana
| uttara ki shrikrishn se putr ko jivit karane ki prarthana
| shrikrishn ka uttara ke mrit balak ko jivan dan dena
| shrikrishn dvara parikshit ka namakaran tatha pandavoan ka hastinapur agaman
| shrikrishn dvara paandavoan ka svagat
| vyas tatha shrikrishn ka yudhishthir ko yajn ke lie ajna dena
| vyas ki ajna se ashv ki raksha hetu arjun ki niyukti
| vyas dvara bhim, nakul tatha sahadev ki vibhinn karyoan hetu niyukti
| sena sahit arjun ke dvara ashv ka anusaran
| arjun ke dvara trigartoan ki parajay
| arjun ka pragjyautishapur ke raja vajradatt ke sath yuddh
| arjun ke dvara vajradatt ki parajay
| arjun ka saindhavoan ke sath yuddh
| du:shala ke anurodh se arjun aur saindhavoan ke yuddh ki samapti
| arjun aur babhruvahan ka yuddh evan arjun ki mrityu
| arjun ki mrityu se chitraangada ka vilap
| arjun ki mrityu par babhruvahan ka shokodgar
| uloopi ka sanjivani mani dvara arjun ko pun: jivit karana
| uloopi dvara arjun ki parajay ka rahasy batana
| arjun ka putr aur patni se vida lekar pun: ashv ke pichhe jana
| arjun dvara magadharaj meghasandhi ki parajay
| ashv ka dvaraka, panchanad tatha gaandhar desh mean pravesh
| arjun dvara shakuniputr ki parajay
| yudhishthir ki ajna se yajnabhoomi ki taiyari
| yudhishthir ke yajn ki sajavat aur ayojan
| shrikrishn ka yudhishthir se arjun ka sandesh kahana
| arjun ke vishay mean shrikrishn aur yudhishthir ki batachit
| arjun ka hastinapur agaman
| uloopi aur chitraangada sahit babhruvahan ka svagat
| ashvamedh yajn ka arambh
| yudhishthir ka brahmanoan aur rajaoan ko vida karana
| yudhishthir ke yajn mean nevale ka agaman
| nevale ka serabhar sattoodan ko ashvamedh yajn se badhakar batana
| hiansamishrit yajn aur dharm ki ninda
| maharshi agasty ke yajn ki katha
vaishnavadharm parv
yudhishthir ka shrikrishn se vaishnavadharm vishayak prashn
| shrikrishn dvara dharm ka tatha apani mahima ka varnan
| charoan varnoan ke karm aur unake phaloan ka varnan
| dharm ki vriddhi aur pap ke kshay hone ka upay
| vyarth janm, dan aur jivan ka varnan
| sattvik danoan ka lakshan
| dan ka yogy patr
| brahman ki mahima
| bij aur yoni ki shuddhi ka varnan
| gayatri mantr jap ki mahima ka varnan
| brahmanoan ki mahima aur unake tiraskar ke bhayanak phal ka varnan
| yamalok ke marg ka kasht
| yamalok ke marg-kasht se bachane ke upay
| jal dan aur ann dan ka mahatmy
| atithi satkar ka mahatmy
| bhoomi dan ki mahima
| til dan ki mahima
| uttam brahman ki mahima
| anek prakar ke danoan ki mahima
| panchamahayajn ka varnan
| vidhivat snan aur usake aangabhoot karm ka varnan
| bhagavan ke priy pushpoan ka varnan
| bhagavan ke bhagavadbhaktoan ka varnan
| kapila gau tatha usake dan ka mahatmy
| kapila gau ke das bhed
| kapila gau ka mahatmy
| kapila gau mean devataoan ke nivasasthan ka varnan
| yajn aur shraddh ke ayogy brahmanoan ka varnan
| narak mean le jane vale papoan ka varnan
| svarg mean le jane vale punyoan ka varnan
| brahmahatya ke saman pap ka varnan
| jinaka ann varjaniy hai, un papiyoan ka varnan
| dan ke phal aur dharm ki prashansa ka varnan
| dharm aur shauch ke lakshan
| sannyasi aur atithi satkar ke upadesh
| danapatr brahman ka varnan
| annadan ki prashansa
| bhojan ki vidhi
| gauoan ko ghas dalane ka vidhan
| til ka mahatmy
| apaddharm, shreshth aur nindy brahman
| shraddh ka uttam kal
| manav dharm-sar ka varnan
| agni ke svaroop mean agnihotr ki vidhi
| agnihotr ke mahatmy ka varnan
| chandrayan vrat ki vidhi
| prayashchitaroop mean chandrayan vrat ka vidhan
| sarvahitakari dharm ka varnan
| dvadashi vrat ka mahatmy
| yudhishthir ke dvara bhagavan ki stuti
| vishuvayog aur grahan adi mean dan ki mahima
| pipal ka mahattv
| tirthabhoot gunoan ki prashansa
| uttam prayashchit
| uttam aur adham brahmanoan ke lakshan
| bhakt, gau aur pipal ki mahima
| shrikrishn ke upadesh ka upasanhar
| shrikrishn ka dvarakagaman
varnamala kramanusar lekh khoj