chitr:Prev.png |
shrimadbhagavadgita sadhak-sanjivani hindi-tika -svami ramasukhadas
dasham adhyay
yachchapi sarvabhootanaan bijan tadahamarjun . arth- he arjun! sanpoorn praniyoan ka jo bij hai, vah bij maian hi hooan; kyoanki mere bina koee bhi char-achar prani nahian hai arthat char-achar sab kuchh maian hi hooan. vyakhya- ‘yachchapi sarvabhootanaan bijan tadahamarjun’- yahaan bhagavan samast vibhootiyoan ka sar batate haian ki sabaka bij arthat karan maian hi hooan. bij kahane ka tatpary hai ki is sansar ka nimit karan bhi maian hooan aur upadan karan bhi maian hooan arthat sansar ko banane vala bhi maian hooan aur sansar roop se banane vala bhi maian hooan. bhagavan ne satavean adhyay ke dasavean shlok mean apane ko ‘sanatan bij’, navean adhyay ke atharahavean shlok mean ‘avyay bij’ aur yahaan keval ‘bij’ bataya hai. isaka tatpary hai ki maian jyoan-ka-tyoan rahata hua hi sansar roop se prakat ho jata hooan aur sansar roop se prakat hone par bhi maian usamean jyoan-ka-tyoan vyapak rahata hooan. ‘n tadasti vina yatsyanmaya bhootan characharamh’- sansar mean j d-chetan, sthavar-jangam, char-achar adi jo kuchh bhi dekhane mean ata hai, vah sab mere bina nahian ho sakata. sab mere se hi hote haian arthat sab kuchh maian-hi-maian hooan. is vastavik mool tattv ko janakar sadhak ki iandriyaan, man, buddhi jahaan-kahian jaean athava man-buddhi mean sansar ki jo kuchh bat yad ae, un sabako bhagavan ka hi svaroop mane. aisa manane se sadhak ko bhagavan ka hi chintan hoga, doosare ka nahian; kyoanki tattv se bhagavan ke sivay doosara koee hai nahian.
yahaan bhagavan ne kaha hai ki mere sivay char-achar kuchh nahian hai arthat sab kuchh maian hi hooan aur atharahavean adhyay ke chalisavean shlok mean kaha hai ki sattv, raj aur tam- in tinoan gunoan ke sivay kuchh nahian hai arthat sab gunoan ka hi kary hai. is bhed ka tatpary hai ki yahaan bhakti yog ka prakaran hai. is prakaran mean arjun ne prashn kiya hai ki maian apaka kahaan-kahaan chintan karooan? isalie uttar mean bhagavan ne kaha ki tere man mean jis-jisaka chintan hota hai, vah sab maian hi hooan. parantu vahaan[2] saankhyayog ka prakaran hai. saankhyayog mean prakriti aur purush- donoan ke vivek ki tatha prakriti se sanbandh-vichchhed karane ki pradhanata hai. prakriti ka kary hone se matr srishti trigunamayi hai.[3] isalie vahaan tinoan gunoan se rahit koee nahian hai- aisa kaha gaya hai. bhagavan ne ‘ahamatma gudakesh’[4] se lekar ‘bijan tadahamarjun’[5] tak jo bayasi vibhootiyaan kahi haian, unaka tatpary chhota-b da, uttam-madhyam-adham batane mean nahian hai, pratyut yah batane mean hai ki koee bhi vastu, vyakti, ghatana, paristhiti adi samane aye to usamean bhagavan ka hi chintan hona chahie.[6] karan ki mool mean arjun ka prashn yahi tha ki apaka chintan karata hua maian apako kaise janooan aur kin-kin bhavoan mean maian apaka chintan karooan?[7] us prashn ke uttar mean chintan karane ke lie hi bhagavan ne apani vibhootiyoan ka sankshipt varnan kiya hai. |
chitr:Next.png |
tika tippani aur sandarbh
- ↑ bhagavan ne bisavean shlok se unatalisavean shlok tak apani kul bayasi vibhootiyoan ka varnan kiya hai; jaise- bisavean shlok mean char, ikkisavean shlok mean char, baeesavean shlok mean char, teeesavean shlok mean char, chaubisavean shlok mean tin, pachchisavean shlok mean char, chhabbisavean shlok mean char, sattaeesavean shlok mean tin, atthaeesavean shlok mean char, unatisavean shlok mean char, tisavean shlok mean char, ikattisavean shlok mean char, battisavean shlok mean paanch, taiantisavean shlok mean char, chautisavean shlok mean nau, paiantisavean shlok mean char, chhattisavean shlok mean paanch, saiantisavean shlok mean char, a datisavean shlok mean char aur unatalisavean shlok mean ek vibhooti ka varnan kiya hai.
- ↑ gita 18:40 mean
- ↑ idan gunayaman viddhi trividhan mayaya kritamh .. (shrimadbha. 11.28.7)
- ↑ gita 10:20
- ↑ gita 10:39
- ↑ yachch kinchijjagatsarv drishyate shrooyateapi va. aantarbahishch tatsavaian vyapy narayanah sthitah .. (narayanopanishadh) ‘yah jo kuchh bhi jagat dekhane ya sunane mean ata hai, is sabako bahar aur bhitar se vyapt karake bhagavan narayan sthit hai.’
- ↑ gita 10:17
sanbandhit lekh
shlok sankhya | vishay | prishth sankhya |
varnamala kramanusar lekh khoj