युधिष्ठिर द्वारा सूर्य उपासना

mahabharat vanaparv ke aranyaparv ke aantargat adhyay tin mean yudhishthir dvara soory upasana ka varnan hua hai. yahaan vaishampayan ji ne janamejay se yudhishthir dvara soory upasana ki katha kahi hai.[1] -

yudhishthir dvara soory ki aradhana

vaishampayan ji kahate haian- janamejay! shaunak ke aisa kahane par kuntinandan yudhishthir apane purohit ke pas akar bhaiyoan ke bich mean is prakar bole. vipravar! ye vedoan ke parangat vidvan brahman mere sath van mean chal rah haian. parantu maian inaka palan-poshan karane mean asamarth hooan, yah sochakar mujhe b da dukh ho raha hai. 'bhagavan! maian inaka tyag nahian kar sakata; parantu is samay mujhamean ann dene ki shakti nahian hai. aisi avastha mean kya karana chahie? yah kripa karake bataiye.' vaishampayan ji kahate haian- janamejay! dharmatmaoan mean shreshth dhaumy muni ne yudhishthir ka prashh‍n sunakar do gh di tak dhyan-sa lagaya aur dharmapoorvak us upay ka anveshan karane ke pashchat unase is prakar kaha. dhaumy bole- rajan! srishti ke prarambh kal mean jab sabhi prani bhookh se atyant vyakul ho rahe the, tab bhagavan soory ne pita ki bhaanti un sab par daya karake uttarayan mean jakar apani kiranoan se prithvi ka ras[2] khiancha aur dakshinayan mean lautakar prithvi ko us ras se avisht kiya. is prakar sare bhoomandal mean kshetr taiyar ho gaya, tab aushadhiyoan svami chandrama ne antariksh meghoan ke roop mean parinat hue soory ke tej ko prakat karake usake dvara barasaye hue jal se ann adi aushadhiyoan ko utpann kiya. chandrama ki kiranoan se abhishikt hua soory jab apani prakriti mean sthit ho jata hai, tab chhah prakar ke rasoan se yukt jo pavitr aushadhiyaan utpann hoti haian, vahi prithvi mean praniyoan ke liye ann hota hai. is prakar sabhi jivoan ke pranoan ki raksha karane vala ann soory roop hi hai. atah bhagavan soory hi samast praniyoan ke pita haian, isaliye tum unhian ki sharan mean jao. jo janm aur karm donoan hi drishtiyoan se param ujjval haian, aise mahatma raja bhari tapasya ka ashray lekar sampoorn prajajanoan ka sankat se uddhar karate haian. bhim, kartaviry arjun, venaputr prithu tatha nahush adi nareshoan ke tapasya yog aur samadhi mean sthit hokar bhari apattiyoan se praja ko ubara hai. dharmatma bharat! isi prakar tum bhi satkarm se shuddh hokar tapasya ka ashray le, dharmanusar dvijatiyoan ka bharan-poshan karo. janamejay ne poochha- bhagavan! purushashreshth raja yudhishthir ne brahmanoan ke bharan-poshan ke lie jinaka darshan atyant adbhut hai, un bhagavan soory ki aradhana kis prakar ki?

vaishampayan dvara soory ke ek sau ath namoan ka varnan

vaishampayan ji kahate haian- rajendr! maian sab batean bata raha hooan. tum savadhan, pavitr aur ekagrachitt hokar suno aur dhairy rakho. mahate! dhaumy ne jis prakar mahatma yudhishthir ko pahale bhagavan soory ke ek sau ath nam bataye the inaka varnan karata hooan suno. dhaumy bale- 1. soory, 2. aryama, 3. bhag, 4. tvashta, 5. poosha, 6. ark, 7. savita, 8. ravi, 9. gabhastiman, 10. aj, 11. kal, 12. mrityu, 13. dhata, 14. prabhakar, 15. prithvi, 16. ap, 17. tej, 18. kh (akash), 19. vayu, 20. parayan, 21. som, 22. brihaspati, 23. shukr, 24. budh, 25. aangarak[3] , 26. indr, 27. vivasvan, 28. diptaanshu, 29. shuchi, 30. shauri, 31. shanaishchar, 32. brahma, 33. vishnu, 34. rudr, 35. skand, 36. varun, 37. yam, 38. vaidyutagri, 39. jatharagni, 40. aindhanagni, 41. tejahpati, 42. dharmadhvaj, 43. vedakarta, 44. vedaang, 45. vedavahan, 46. krit, 47. treta, 48. dvapar, 49. sarvamalashray kali, 50. kala kashtha muhartaroop samay, 51. kshapa [4] , 52. yam, 53. kshan, 54. sanvatsarakar, 55. ashvatth, 56. kalachakr pravartak vibhavasu, 57. shashvat purush, 58. yogi, 59. vyaktavyakt, 60. sanatan, 61. kaladhyaksh, 62. prajadhyaksh, 63. vishvakarma, 64. tamonud, 65. varun, 66. sagar, 67. aanshu, 68. jimoot, 69. jivan, 70. ariha, 71. bhootashray, 72. bhootapati, 73. sarvalokanamaskrit, 74. srashta, 75. sanvartak, 76. vahni, 77. sarvadi, 78. alolup, 79. anant, 80. kapil, 81. bhanu, 82. kamad, 83. sarvatomukh, 84. jay, 85. vishal, 86. varad, 87. sarvadhatu, 88. manahsuparn, 89. bhootadi, 90. shighrag, 91. pranadharak, 92. dhanvatari, 93. dhoomaketu, 94. adidev, 95. aditisut, 96. dvadashatma, 97. aravindaksh, 98. pita-mata-pitamah, 99. svargadvar-prajadvar, 100. mokshadvaratrivishtap, 101. dehakarta, 102. prashantatma, 103. vishvatma, 104. vishvatomukh, 105. characharatma, 106. sookshmatma, 107. maitrey, 108. karunanvit. ye amit tejasvi bhagavan soory ke kirtan karane yogy ek sau ath nam haian, jinaka upadesh sakshat brahmaji ne kiya hai.[5]

dharmaraj yudhishthir ki tapasya

vaishampayan ji kahate haian- janamejay! purohit dhaumy ke is prakar samayochit bat kahane par brahmanoan ko dene ke liye ann ki prapti ke uddeshy se niyam mean sthit ho man ko vash mean rakhakar dridhatapoorvak vrat ka palan karate hue shuddh cheta dharmaraj yudhishthir ne uttam tapasya ka anushthan arambh kiya. raja yudhishthir ne ganga ji ke jal se pushp aur naivedy adi upaharoan dvara bhagavan divakar ki pooja ki aur unake sammukh muanh karake kh de ho gaye. dharmatma pandu kumar chitt ko ekagr karake iandriyoan ko sanyam mean rakhate hue keval vayu pikar rahane lage. ganga jal ka achaman karake pavitr ho vani ko vash mean rakhakar tatha pranayamapoorvak sthit rahakar poorvottar ashtottarashatanamatmak stotr ka jap kiya. yudhishthir bole- soory dev ap sampoorn jagat ke netr tatha samast praniyoan ke atma haian. ap hi sab jivoan ke utpatti-sthan aur karmanushthan mean lage hue purushoan ke sadachar haian. sampoorn saankhyayogiyoan ke praptavy sthan par hi haian. ap hi sab karm yogiyoan ke ashray haian. ap hi moksh ke unmukt dvar haian aur ap hi mumukshuoan ki gati haian. ap hi sampoorn jagat ko dharan karate haian. apase hi yah prakashit hota hai. ap hi ise pavitr karate haian aur apake hi dvara niahsvarth bhav se usaka palan kiya jata hai. sooryadev! ap sabhi rrishiganoan dvara poojit haian. ved ke tattvash brahman log apani-apani ved shakhaoan mean varnit mantroan dvara uchit samay par upasthan karake apaka poojan kiya karate haian. siddh, charan, gandharv, yaksh, guhyak aur nag apase var pane ki abhilasha se apake gatishil divy rath ke pichhe-pichhe chalate haian. taiantis[6] devata evan vimanachari siddh gan bhi upendr tatha mahendr sahit apaki aradhana karake siddhi ko prapt hue haian. shreshth vidyadharagan divy mandar-kusumoan ki malaoan se apaki pooja karake saphal manorath ho turant apake samip pahuanch jate haian. guhyak, sat[7] prakar ke pitrigan tatha divy manav[8] apaki hi pooja karake shreshth pad ko prapt karate haian. vasugan, marudragan, rudr, sadhy tatha apaki kiranoan ka pan karane vale valakhily adi siddh maharshi apaki hi aradhana se sab praniyoan mean shreshth hue haian. brahmalok sahit oopar ke satoan lokoan mean tatha any sab lokoan mean bhi aisa koee prani nahi, dikhata jo ap bhagavan soory se badhakar ho. bhagavan! jagat mean aur bahut se prani haian parantu unaki kaanti aur prabhav apake saman nahian haian. sampoorn jyortimay padarth apake hi aanrtagat haian. ap hi samast jyoantiyoan ke svami haian. saty, sattv tatha samast sattik bhav ap mean hi pratishthit haian. shaanrg namak dhanush dharan karane vale bhagavan vishnu ne jisake dvara ghamand choorn kiya hai, us sudarshan chakr ko vishvakarma ne apake hi tej se banaya hai.[9]

ap grishm-rritu mean apani kiranoan se samast dehadhariyoan se tej aur sampoorn aushadhiyoan ke ras ka sar khianchakar punah use varshakal mean use barasa dete haian. varsha rritu mean apaki kuchh kiranean tapati haian, kuchh jalati haian kuchh megh banakar garajati haian, bijali banakar chamakati haian tatha varsha bhi karati haian. shit kal ki vayu se pi dit jagat ko agni, kambal aur vastr bhi utana sukh nahian dete, jitana ap ki kiranean deti haian. ap apani kiranoan dvara terah[10] dvipoan se yukt sampoorn prithvi ko prakashit karate haian v akele hi tinoan lokoan ke hit ke lie tatpar rahate haian. yadi ap uday n hoan to sara jagata aandha ho jaye aur manishi purush dharm, arth evan kam sanbandhi karmoan mean se pravritt n hoan. garbhadhan ya agni ki sthapana, pashuoan ko baandhana, ishti[11], mantr, yajnanushthan, aur tap adi samast kriyaean apaki hi kripa se brahman, kshatriy aur vaishyaganoan dvara sampann ki jati haian. brahma ji ka jo ek sahasr yugoan ka din bataya gaya hai, kalaman ke janane vale vidvanoan ne usaka adi ant apako bataya hai. manu aur manu putroan ke jagat ke[12] amanav purush ke samast manavantaroan ke tatha eeshvaro ke bhi eeshvar bhi ap haian. pralayakal ane par ap ke hi krodh se prakat huee sanvartak namak agni tinoan lokoan ko bhasm karake phir apas mean hi sthit ho jati hai. apaki hi kiranoan se utpann hue rang eravat hathi mahamegh aur bijaliyaan sampoorn bhootoan ka sanhar karati haian. phir ap hi apane ko mahamegh aur bijali roop mean sampoorn bhootoan ka sanhar karate hue ekarnav ke samast jal ko sokh lete haian. apako hi indr kahate haian. ap hi rudr, ap hi vishnu aur ap hi prajapati haian. agni, sookshm man, prabhu, tatha sanatan brahm bhi ap hi haian. ap hi hans[13], savita[14], bhanu[15], aanshumali[16], vrishakapi[17], vivasvanh[18], mihir[19], pusha[20], mitr[21] , dharm[22], sahasrarashmi[23], adity[24], tapan[25], gavampati[26], martand, ark[27], ravi, soory[28], sharanay[29], dinakrith[30], divakar[31], saptasapti[32], dhamakeshi[33], virochan[34], ashugami[35] tamoghn[36] tatha haritashv[37] kahe jate haian. jo saptami athava ashtami ko khed ahankar bhaktibhav se apaki pooja karata hai, us manushy ko lakshmi prapt hoti hai. bhagavan! jo anany chitt se apaki archana aur vandana karate haian, un par kabhi apatti nahian ati. ve manasik chiantaoan tatha rogoan se bhi grast n‍hian hote haian. jo premapoorvak apake prati bhakti rakhate haian ve samast rogoan tatha papoan se rahit ho chiranjiv evan sukhi hote haian. annapate! maian shraddhapoorvak sabaka atithy karane ki ichchha se ann prapt karana chahata hooan. ap mujhe ann dene ki kripa karean. apake charanoan ke niekat rahane vale jo mathar, arun tatha dand aadi anuchar[38] haian, ve vidyut ke pravartak haian. maian un sabaki vandana karata hooan. kshubha sath jo maitribhav se tatha gauri-pahma adi any bhootaean haian, un sab ko namaskar karata hooan. ve meri v sabhi sharanagat ki raksha karean.[39]

bhagavan soory dvara yudhishthir ko varadan

vaishamh‍payan ji janamejay se kahate haian- maharaj! jab yudhishthir ne lokabhavan bhagavan bhaskar ka is prakar stavan kiya, tab divakar ne prasann hokar un pandu kumaroan ko darshan diya. us samay unake shri aang prajvalit agni ke saman udbhasit ho rahe the. bhagavan soory bole- dharmaraj! tum jo kuchh chahate hoga, vah sab tumhean prapt hoga. maian barah varshoan tak tumhean ann pradan karooanga. rajan! yah meri di huee taanbe ki bataloee lo. suvat! tumhare rasoee ghar mean is patr dvara phal‌, mool, bhojan karane ke yogy any padarth tatha sag adi jo char prakar ki bhojan-samagri taiyar hogi, vah tab tak akshay bani rahegi, jab tak draupadi svayan bhojan n karake parosati rahegi. aj se chaudahavean varsh mean tum apana rajy punah prapt kar loge. vaishampayan ji kahate haian- rajan itana kahakar bhagavan soory vahian aanrtadhan ho gaye. jo koee any purush bhi man ko sanyam mean rakhakar chittavrittiyoan ko ekagr karake is stotr ka path karega, vah yadi koee atyant durlabh var bhi maange to bhagavan soory usaki manavaanchhit vastu ko de sakate haian. jo pratidin is stotr ko dharan karata athava bar-bar sunata hai, vah yadi putrarthi ho to putr pata hai, dhan chahata ho to dhan pata hai, vidya ki abhilasha rakhata ho to use vidya prapt hoti hai aur patni ki ichchha rakhane vale purush ko patni sulabh hoti hai. stri ho ya purush yadi donoan sandhyaoan ke samay is stotr ka path karata hai, to apatti mean p dakar bhi usase mukt ho jata hai. bandhan mean p da hua manushy bandhan se mukt ho jata hai. yah stuti sabase pahale brahma ji ne mahatma indr ko di, indr ne narad ji se aur narad ji ne dhaumy se ise prapt kiya. dhaumy se isaka upadesh pakar raja yudhishthir ne apani sab kamanaean prapt kar lian. jo isaka anushthan karata hai, vah sada sangram mean vijayi hota hai, bahut dhan pata hai, sab papoan se mukt hota hai aur ant mean sooryalok ko jata hai.[40]

paandavoan ka kamyak van ki or prasthan

vaishampayan ji kahate haian- janamejay! var pakar dharm ke jnata kunti nandan yudhishthir ganga ji ke jal se bahar nikale. unhoanne dhaumy ji ke donoan charan pak de aur bhaiyoan ko hriday se laga liya. draupadi ne unhean pranam kiya aur ve usase premapoorvak mile. phir usi samay pandunandan yudhishthir ne choolhe par bataloee rakhakar rasoee taiyar karayi. usamean taiyar ki huee char prakar ki tho di-si bhi rasoee us patr ke prabhav se badh jati aur akshay ho jati thi. usi se ve bahyanoan ko bhojan karane lage. brahmanoan ke bhojan kar lene par apane chheate bhaeeyoan ko bhi karane ke pashchat vighas avashisht ann ko yudhishthir sabase pichhe khate the. yudhishthir ko bhojan ko kar lene par draupadi shesh ann svayan khati thi. draupadi ke bhojan kar lene par us patr ka ann samapt ho jata tha. is prakar soory se manovaanchhit varoan ko pakar unhian ke saman tejasvi prabhavashali raja yudhishthir brahmanoan ko niyamapoorvak ann dan karane lage. purohitoan ko pranam karake uttam tithi, nakshatr evan parvoan par vidhi mantr ke pranam ke anusar unake yajn sanbandhi kary karane lage. tadanantar svastivachan karakar brahyan samuday se ghire hue pandav dhaumy ji ke sath kamyak van ko chale gaye.[41]

tika tippani aur sandarbh

  1. mahabharat van parv adhyay 3 shlok 1-28
  2. jal
  3. mangal
  4. ratri
  5. mahabharat van parv adhyay 3 shlok 1-28
  6. barah adity, gyarah rudr, ath vasu, indr aur prajapati ye taiantis devata haian.
  7. sabhaparv ke 11 vean adhyay shlok 46, 47 mean sat pitaroan ke nam is prakar bataye gaye haian- vairaj, agnishvatt, somapa, garhapaty, ekashrriang, chaturved aur kala.
  8. sanakadi
  9. mahabharat van parv adhyay 3 shlok 29-48
  10. jamboo,plaksh, shalmali, kushal, kush, krauanch, shak aur pushkar- ye sat pradhan dvip mane gaye haian. inake siva, kee upadvip aise haian, jinako lekar yahaan 13 dvip banaye gaye haian.
  11. pooja
  12. brahmalok prapti karane vale
  13. shuddhasvaroop
  14. jagat ki utpatti karane vale
  15. prakashaman
  16. kiran samooh se sushobhit
  17. dharmarakshak
  18. sarvavyapi
  19. jal ki vrishti karane vale
  20. pashak
  21. sab ke suhridh
  22. dharan karane vale
  23. hajaroan kiranoan vale
  24. aditiputr
  25. tapakari
  26. kiranean ke svami
  27. archaniy
  28. utpadak
  29. sharanagati ki raksha karane vale
  30. din ke karta
  31. din ko prakat karane vale
  32. sat gho do vale
  33. jyortimayi kiranoan vale
  34. dedipyaman
  35. shighragami
  36. andhakar nashak
  37. hare rang ke gho do vale
  38. gan
  39. mahabharat van parv adhyay 3 shlok 49-69
  40. mahabharat van parv adhyay 3 shlok 70-86
  41. mahabharat van parv adhyay 3 shlok 70-86

sanbandhit lekh

mahabharat vanaparv mean ullekhit kathaean


arany parv
paandavoan ka van prasthan | paandavoan ka pramanakoti tirth nivas | yudhishthir se brahmanoan v shaunak ka vartalap | yudhishthir dvara soory upasana | vidur ki dhritarashtr ko salah | paandavoan ka kamyakavan mean pravesh | kamyakavan mean vidur-paandav milan | dhritarashtr ki vidur se kshama prarthana | shakuni dvara van mean paandav vadh ka sh dayantr | vyas ka dhritarashtr se anurodh | vyas dvara surabhi tatha iandr upakhyan ka varnan | maitreyi ka dhritarashtr tatha duryodhan se sadbhav ka anurodh | maitreyi ka duryodhan ko shap
kirmir vadh parv
bhim dvara kirmir vadh
arjunabhigaman parv
arjun tatha draupadi dvara krishn stuti | draupadi ka krishn se apane apaman ka varnan | krishn dvara jooe dosh ka varnan | krishn dvara shalv vadh ka varnan | dvaraka mean yuddh sambandhi taiyariyoan ka varnan | yadav sena dvara shalv sena ka pratirodh | pradyumn aur shalv ka yuddh | pradyumn ka anutap | pradyumn dvara shalv ki parajay | krishn aur shalv ka yuddh | krishn aur shalv ki maya | krishn dvara shalvavadhopakhyan ki samapti | paandavoan ki dvaitavan mean pravesh ki udyata | paandavoan ka dvaitavan mean pravesh | markandey dvara paandavoan ko dharm adesh | bak dvara yudhishthir se brahman mahattv ka varnan | draupadi ka yudhishthir se santapapoorn vachan | draupadi dvara prahlad-bali sanvad varnan | yudhishthir dvara krodh ninda | draupadi ka yudhishthir aur eeshvar nyay par akshep | yudhishthir dvara draupadi akshep ka samadhan | draupadi dvara purusharth ko pradhanata | bhim dvara purusharth ki prashansa | bhim ka yudhishthir se kshatriy dharm apanane ka anurodh | yudhishthir dvara dharm par hi rahane ki ghoshana | bhim dvara yudhishthir ka utsah vardhan | vyas dvara yudhishthir ko pratismritividya ka dan | arjun ka indrakil parvat par prasthan
kairat parv
arjun ki ugr tapasya | arjun ka shiv se yuddh | arjun dvara shiv stuti | arjun ko shiv ka varadan | arjun ke pas dikpaloan ka agaman | indr dvara arjun ko svarg agaman ka adesh
indralokabhigaman parv
arjun ka svargalok prasthan | arjun ka indrasabha mean svagat | arjun ko astr aur sangit ki shiksha | chitrasen aur urvashi ka vartalap | urvashi ka arjun ko shap | indr-arjun se lomash muni ki bheant | dhritarashtr ki putr chinta tatha santap | van mean paandavoan ka ahar | krishn pratijna ka sanjay dvara varnan
nalopakhyan parv
brihadashv dvara nalopakhyan | brihadashv dvara nal-damayanti ke gunoan ka varnan | damayanti svayanvar ke lie rajaoan ka prasthan | nal dvara damayanti se devataoan ka sandesh | nal-damayanti vartalap | nal-damayanti vivah | nal ke viruddh kaliyug ka kop | nal aur pushkar ki dyootakri da | damayanti ka kumar-kumari ko kundinapur bhejana | nal-damayanti ka van prasthan | nal dvara damayanti ka tyag | damayanti ka pativratyadharm | damayanti ka vilap | damayanti ko tapasviyoan dvara ashvasan | damayanti ka chediraj ke yahaan nivas | nal dvara karkotak nag ki raksha | nal ki rrituparn ke yahaan ashvadhyaksh pad par niyukti | vidarbharaj dvara nal-damayanti ki khoj | damayanti ka pita ke yahaan agaman | damayanti ko nal ka samachar milana | rrituparn ka vidarbh desh ko prasthan | bahuk ki adbhut rathasanchalan kala | rrituparn se nal ko dyootavidya ke rahasy ki prapti | nal ke sharir se kaliyug ka nikalana | rrituparn ka kundinapur mean pravesh | keshini-bahuk sanvad | keshini dvara bahuk ki pariksha | nal-damayanti milan | nal-rrituparn vartalap | nal dvara pushkar ko jooe mean harana | nal akhyan ka mahattv | brihadashv ka yudhishthir ko ashvasan
tirth yatra parv
arjun ke lie paandavoan ki chinta | yudhishthir ke pas narad ka agaman | pulasty ka bhishm se tirthayatra mahatmy varnan | kurukshetr ke tirthoan ki mahatta | pulasty dvara vibhinn tirthoan ka varnan | gangasagar, ayodhya, chitrakoot, prayag adi ki mahima ka varnan | ganga ka mahatmy | yudhishthir dhaumy sanvad | dhaumy dvara poorv disha ke tirthoan ka varnan | dhaumy dvara dakshin disha ke tirthoan ka varnan | dhaumy dvara pashchim disha ke tirthoan ka varnan | dhaumy dvara uttar disha ke tirthoan ka varnan | arjun ke divyastr prapti ka lomash dvara varnan | indr-arjun sandesh se yudhishthir ki prasannata | paandavoan ka tirthayatra ke lie prasthan | lomash ka adharm se hani aur puny ki mahima ka varnan | paandavoan dvara raja gay ke yajnoan ki mahima ka shravan | lomash dvara ilval-vatapi ka varnan | vidarbharaj ko agasty se kanya ki prapti | agasty ka lopamudra se vivah | agasty ka dhanasangrah ke lie prasthan | agasty dvara vatapi tatha ilval ka vadh | lopamudra ko putr ki prapti | parashuram ko tirthasnan dvara tej ki prapti | dadhich ka asthidan evan vajr nirman | vritrasur ka vadh | kaley daityoan dvara tapasviyoan-muniyoan adi ka sanhar | devataoan dvara vishnu ki stuti | vishnu adesh se devataoan dvara agasty ki stuti | agasty ka vindhyaparvat ko badhane se rokana | agasty ka samudrapan tatha devataoan dvara kaley daityoan ka vadh | sagar ki santan prapti ke lie tapasya | kapil ki krodhagni se sagaraputroan ka bhasm hona | bhagirath ko rajy ki prapti | bhagirath ki tapasya | ganga ka prithvi par agaman aur sagaraputroan ka uddhar | nanda tatha kaushiki ka mahatmy | lomapad ka muni rrishyashriang ko apane rajy mean lane ka prayatn | rrishyashriang ko veshya dvara lubhana jana | rrishyashriang ka pita se veshya ke svaroop tatha acharan ka varnan | rrishyashriang ka lomapad ke yahaan agaman | lomapad dvara vibhandak muni ka satkar | yudhishthir ka mahendr parvat par gaman | rrichik muni ka gadhikanya ke sath vivah | jamadagni ki utpatti ka varnan | parashuram ka apani mata ka mastak katana | jamadagni muni ki hatya | parashuram ka prithvi ko ni:kshatriy karana | yudhishthir dvara parashuram ka poojan | yudhishthir ki prabhasakshetr mean tapasya | yadavoan ka paandavoan se milan | balaram ki paandavoan ke prati sahanubhooti | satyaki ke shauryapoorn udgar | yudhishthir dvara krishn ke vachanoan ka anumodan | gay ke yajnoan ki prashansa | payoshni, narmada tatha vaidoory parvat ka mahatmy | chyavan ko sukanya ki prapti | chyavan ko roop tatha yuvavastha ki prapti | chyavan ka indr par kop | chyavan dvara madasur ki utpatti | lomash dvara anyany tirthoan ke mahattv ka varnan | mandhata ki utpatti | mandhata ka sankshipt charitr | somak aur jantu ka upakhyan | somak aur purohit ka narak tatha punyalok ka upabhog | kurukshetr ke plakshaprasravan tirth ki mahima | lomash dvara tirthoan ki mahima tatha ushinar katha ka arambh | ushinar dvara sharanagat kabootar ke pranoan ki raksha | ashtavakr ke janm ka vrittant | ashtavakr ka janak ke darabar mean jana | ashtavakr ka janak ke dvarapal se vartalap | ashtavakr ka janak se vartalap | ashtavakr ka shastrarth | ashtavakr ke aangoan ka sidha hona | kardamilakshetr adi tirthoan ki mahima | raibhy tatha yavakrit muni ki katha | rrishiyoan ka anisht karane se meghavi ki mrityu | yavakrit ka raibhy ki putravadhu se vyabhichar tatha mrityu | bharadvaj ka putrashok mean vilap | bharadvaj ka agni mean pravesh | arvavasu ki tapasya tatha raibhy, bharadvaj aur yavakrit ka punarjivan | paandavoan ki uttarakhand yatra | bhimasen ka utsah tatha paandavoan ka himalay ko prasthan | yudhishthir dvara arjun ki chinta tatha unake gunoan ka varnan | paandavoan dvara ganga ki vandana | lomash dvara paandavoan se narakasur vagh ki katha | lomash dvara paandavoan se vasudha uddhar ki katha | gandamadhan yatra mean paandavoan ka aandhi-pani se samana | draupadi ki moorchha tatha bhim ke smaran se ghatotkach ka agaman | ghatotkach ki sahayata se paandavoan ka gandhamadan parvat tatha badarikashram mean pravesh | badarivriksh, naranarayanashram tatha ganga ka varnan | bhimasen ka saugandhik kamal lane ke lie jana | bhimasen ki kadalivan mean hanuman se bheant | bhimasen aur hanuman ka sanvad | hanuman ka bhimasen se ramacharitr ka sankshipt varnan | hanuman dvara charoan yugoan ke dharmoan ka varnan | hanuman dvara bhimasen ko vishal roop ka pradarshan | hanuman dvara charoan varnoan ke dharmoan ka pratipadan | bhimasen ko ashvasan dekar hanuman ka antardhan hona | bhimasen ka saugandhik van mean pahuanchana | krodhavash rakshasoan ka bhimasen se samana | bhimasen dvara krodhavash rakshasoan ki parajay | yudhishthir adi ka saugandhik van mean bhimasen ke pas pahuanchana | paandavoan ka pun: naranarayanashram mean lautana
jatasuravadh parv
jatasur dvara draupadi, yudhishthir, nakul evan sahadev ka haran | bhimasen dvara jatasur ka vadh
yakshayuddh parv
paandavoan ka naranarayanashram se vrishaparva ke jana | paandavoan ka rajarshi arshtishen ke ashram par jana | arshtishen ka yudhishthir ke prati upadesh | paandavoan ka arshtishen ke ashram par nivas | bhimasen dvara maniman ka vadh | kuber ka gandhamadan parvat par agaman | kuber ki yudhishthir se bheant | kuber ka yudhishthir adi ko upadesh tatha santvana | dhaumy dvara meru shikharoan par sthit brahma-vishnu adi sthanoan ka varnan | dhaumy ka yudhishthir se soory-chandrama ki gati evan prabhav ka varnan | paandavoan ki arjun ke lie utkantha
nivatakavach yuddh parv
arjun ka svargalok se agaman tatha bhaeeyoan se milan | indr ka agaman tatha yudhishthir ko santvana dena | arjun ka apani tapasya yatra ke vrittant ka varnan | arjun dvara shiv se sangram evan pashupatastr prapti ki katha | arjun ka yudhishthir se svargalok mean prapt apani astravidya ka kathan | arjun ka nivatakavach danavoan ke sath yuddh ki taiyari ka kathan | arjun ka patal mean pravesh | arjun ka nivatakavach danavoan ke sath yuddharambh | arjun aur nivatakavachoan ka yuddh | arjun ke sath nivatakavachoan ke mayamay yuddh ka varnan | arjun dvara nivatakavachoan ka vadh | arjun dvara hiranyapuravasi paulom tatha kalakeyoan ka vadh | indr dvara arjun ka abhinandan | yudhishthir ki arjun se divyastr-darshan ki ichchha | narad adi ka arjun ko divyastr pradarshan se rokana
ajagaraparv
bhimasen ki yudhishthir se batachit | paandavoan ka gandhamadan se prasthan | paandavoan ka badarikashram mean nivas | paandavoan ka sarasvati-tatavarti dvaitavan mean pravesh | dvaitavan mean bhimasen ka hiansak pashuoan ko marana | bhimasen ko ajagar dvara pak da jana | bhimasen aur sarparoopadhari nahush ka vartalap | yudhishthir dvara bhim ki khoj | yudhishthir ka sarparoopadhari nahush ke prashnoan ka uttar dena | sarparoopadhari nahush ka bhimasen ko chho dana tatha sarpayoni se mukti
markandeyasamasyaparv
yudhishthir adi ka pun: dvaitavan se kamyakavan mean pravesh | paandavoan ke pas krishn, markandey tatha narad ka agaman | markandey ka yudhishthir se karmaphal-bhog ka vivechan | tapasvi tatha svadharmaparayan brahmanoan ka mahatmy | brahman mahima ke vishay mean atrimuni tatha raja prithu ki prashansa | tarkshyamuni aur sarasvati ka sanvad | vaivasvat manu ka charitr aur matsyavatar katha | charoan yugoan ki varsh-sankhya tatha kaliyug ke prabhav ka varnan | pralayakal ka drishy aur markandey ko balamukund ke darshan | markandey ka bhagavan ke udar mean pravesh aur brahmandadarshan | markandey ka bhagavan balamukund se vartalap | balamukund ka markandey ko apane svaroop ka parichay dena | markandey dvara krishn mahima ka pratipadan | yugantakalik kaliyug samay ke bartav ka varnan | kalki avatar ka varnan | bhagavan kalki dvara satyayug ki sthapana | markandey ka yudhishthir ke lie dharmopadesh | ikshvakuvanshi parikshit ka mandookaraj ki kanya se vivah | shal aur dal ke charitr tatha vamadev muni ki mahatta | indr aur bak muni ka sanvad | suhotr aur shibi ki prashansa | yayati dvara brahman ko sahasr gauoan ka dan | seduk aur vrishadarbh ka charitr | indr aur agni dvara raja shibi ki pariksha | narad dvara shibi ki mahatta ka pratipadan | indradyumn tatha any chirajivi praniyoan ki katha | markandey dvara vividh danoan ka mahattv varnan | markandey dvara vividh vishayoan ka varnan | uttank muni ki katha | uttank ka brihadashv se dhundhu vadh ka agrah | brahma ki utpatti | vishnu dvara madhu-kaitabh ka vadh | dhundhu ki tapasya aur brahma se var prapti | kuvalashv dvara dhundhu ka vadh | kuvalashv ko devataoan se var ki prapti | pativrata stri aur mata-pita ki seva ka mahatmy | kaushik brahman tatha pativrata ka upakhyan | kaushik ka dharmavyadh ke pas jana | dharmavyadh dvara varnadharm ka varnan aur janakarajy ki prashansa | dharmavyadh dvara shishtachar ka varnan | dharmavyadh dvara hiansa aur ahiansa ka vivechan | dharmavyadh dvara dharm ki sookshmata, shubhashubh karm aur unake phal ka varnan | dharmavyadh dvara brahm ki prapti ke upayoan ka varnan | dharmavyadh dvara vishay sevan se hani, satsang se labh ka varnan | dharmavyadh dvara brahmi vidya ka varnan | dharmavyadh dvara panchamahabhootoan ke gunoan ka varnan | dharmavyadh dvara indriyanigrah ka varnan | dharmavyadh dvara tin gunoan ke svaroop tatha phal ka varnan | dharmavyadh dvara pranavayu ki sthiti ka varnan | dharmavyadh dvara paramatm-sakshatkar ke upay | dharmavyadh dvara mata-pita ki seva ka digdarshan | dharmavyadh dvara mata-pita ki seva ka upadesh | dharmavyadh ka kaushik brahman se apane poorvajanm ki katha kahana | dharmavyadh-kaushik sanvad ka upansahar | agni ka aangira ko apana pratham putr svikar karana | aangira ki santati ka varnan | brihaspati ki santati ka varnan | paanchajany agni ki utpatti | paanchajany agni ki santati ka varnan | agnisvaroop tap aur bhanu manu ki santati ka varnan | sah agni ka jal mean pravesh | atharva aangira dvara sah agni ka pun: prakaty | indr dvara keshi se devasena ka uddhar | indr ka devasena ke sath brahma aur brahmarshiyoan ke ashram par jana | adbhut agni ka moh aur unaka vanagaman | skand ki utpatti | skand dvara krauanch adi parvatoan ka vidaran | vishvamitr ka skand ke jatakarmadi terah sanskar karana | agnidev adi dvara balak skand ki raksha karana | indr tatha devataoan ko skand ka abhayadan | skand ke parshadoan ka varnan | skand ka indr ke sath vartalap | skand ka devataoan ke senapati pad par abhishek | skand ka devasena ke sath vivah | krittikaoan ko nakshatramandal mean sthan ki prapti | manushyoan ko kasht dene vale vividh grahoan ka varnan | skand dvara svaha devi ka satkar | rudradev ke sath skand aur devataoan ki bhadravat yatra | devasur sangram tatha mahishasur vadh | kartikey ke prasiddh namoan ka varnan
draupadisatyabhamasanvad parv
draupadi dvara satyabhama ko sati stri ke kartavy ki shiksha | draupadi dvara satyabhama ko patiseva ki shiksha | satyabhama ka draupadi ko ashvasan
ghoshayatra parv
paandavoan ka samachar sunakar dhritarashtr ka khed tatha chiantapoorn udgar | shakuni aur karn dvara duryodhan ko paandavoan ke pas jane ke lie ubha dana | duryodhan dvara karn aur shakuni ki mantrana svikar karana | duryodhan adi ko dvaitavan jane hetu dhritarashtr ki anumati | dvaitavan mean duryodhan ke sainikoan tatha gandharvoan mean katu sanvad | kauravoan ka gandharvoan se yuddh aur karn ki parajay | gandharvoan dvara duryodhan adi ki parajay aur unaka apaharan | kauravoan ko chhu dane hetu yudhishthir ka bhimasen ko adesh | paandavoan ka gandharvoan ke sath yuddh | paandavoan dvara gandharvoan ki parajay | chitrasen, arjun tatha yudhishthir sanvad aur duryodhan ka chhutakara | duryodhan ka marg mean thaharana aur karn dvara usaka abhinandan | duryodhan ka karn ko apani parajay ka samachar batana | duryodhan dvara apani glani ka varnan tatha amaran anashan ka nishchay | duryodhan dvara du:shasan ko raja banane ka adesh | karn dvara samajhane par bhi duryodhan ka amaran anashan ka nishchay | daityoan ka kritya dvara duryodhan ko rasatal mean bulana | daityoan ka duryodhan ko samajhana | duryodhan dvara anashan ki samapti aur hastinapur prasthan | bhishm ka duryodhan ko paandavoan se sandhi karane ka prastav | karn ke kshobhapoorn vachan aur digvijay ke lie prasthan | karn dvara sari prithvi par digvijay | karn ki digvijay par hastinapur mean usaka satkar | duryodhan dvara vaishnav yajn ki taiyari | duryodhan ke yajn ka arambh tatha samapti | karn dvara arjun ke vadh ki pratijna | yudhishthir ki chinta tatha duryodhan ki shasananiti
mrigasvapnodbhav parv
paandavoan ka kamyakavan mean gaman
vrihidraunik parv
vyas ka paandavoan ke pas agaman | vyas ka paandavoan se dan ki mahatta ka varnan | durvasa dvara maharshi mudgal ke danadharm evan dhairy ki pariksha | maharshi mudgal ka devadoot se prashn karana | devadoot dvara svargalok ke gun-dosh tatha vishnudham ka varnan | vyas ka yudhishthir ko samajhakar apane ashram lautana
draupadiharan parv
duryodhan dvara durvasa ka atithy satkar | duryodhan dvara durvasa ko prasann karana aur yudhishthir ke pas bhejana | draupadi ke smaran karane par shrikrishn ka prakat hona | krishn dvara paandavoan ko durvasa ke bhay se mukt karana | jayadrath ka draupadi par mohit hona | kotikasy ka draupadi ko jayadrath ka parichay dena | draupadi ka kotikasy ko uttar | jayadrath aur draupadi ka sanvad | jayadrath dvara draupadi ka apaharan | paandavoan dvara jayadrath ka pichha karana | draupadi ka jayadrath se paandavoan ke parakram ka varnan | paandavoan dvara jayadrath ki sena ka sanhar | yudhishthir ka draupadi aur nakul-sahadev ke sath ashram par lautana | bhim aur arjun dvara van mean jayadrath ka pichha karana
jayadrathavimokshan parv
bhim dvara jayadrath ko bandi banakar yudhishthir ke samaksh upasthit karana | shiv dvara jayadrath se shrikrishn ki mahima ka varnan
ramopakhyan parv
yudhishthir ka apani duravastha par markadeny muni se prashn karana | ram adi ka janm tatha kuber ki utpatti ka varnan | ravan, kumbhakarn, vibhishan, khar aur shoorpanakha ki utpatti | kuber ka ravan ko shap dena | devataoan ka richh aur vanar yoni mean santan utpann karana | ram ke rajyabhishek ki taiyari | ram ka van ko prasthan | bharat ki chitrakoot yatra | ram dvara rakshasoan ka sanhar tatha ravan-shoorpanakha vartalap | ram dvara marich ka vadh | ravan dvara sita ka apaharan | ravan dvara jatayu vadh evan ram dvara usaka aantyeshti sanskar | ram dvara kabandh rakshas ka vadh | ram aur sugriv ki mitrata | ram dvara bali ka vadh | ashok vatika mean sita ko trijata ka ashvasan | ravan aur sita ka sanvad | ram ka sugriv par kop | sugriv ka sita ki khoj mean vanaroan ko bhejana | hanuman dvara lankayatra ka vrittant sunana | vanar sena ka sangathan | nal dvara samudr par setu ka nirman | vibhishan ka abhishek tatha vanar sena ka lanka ki sima mean pravesh | aangad ka ravan ke pas jakar ram ka sandesh sunana | rakshasoan aur vanaroan ka ghor sangram | ram aur ravan ki senaoan ka dvandvayuddh | prahast aur dhoomraksh ka vadh | ravan dvara yuddh hetu kumbhakarn ko jagana | kumbhakarn, vajraveg aur pramathi ka vadh | indrajit ka mayamay yuddh tatha shriram aur lakshman ki moorchchha | ram-lakshman ka abhimantrit jal se netr dhona | lakshman dvara indrajit ka vadh | ravan ka sita ke vadh hetu udyat hona | ram aur ravan ka yuddh tatha ravan ka vadh | ram ka sita ke prati sandeh | devataoan dvara sita ki shuddhi ka samarthan | ram ka ayodhya agaman tatha rajyabhishek | markandey dvara yudhishthir ko ashvasan
pativratamahatmy parv
raja ashvapati ko savitri namak kanya ki prapti | savitri ka pativaran ke lie vibhinn deshoan mean bhraman | savitri ka satyavan ke sath vivah karane ka dridh nishchay | savitri aur satyavan ka vivah | savitri ki vratacharya | savitri ka satyavan ke sath van mean jana | savitri aur yam ka sanvad | yamaraj ka satyavan ko pun: jivit karana | savitri aur satyavan ka vartalap | raja dyumatsen ki satyavan ke lie chinta | savitri dvara yam se prapt varoan ka varnan | dyumatsen ka rajyabhishek tatha savitri ko sau putroan aur sau bhaiyoan ki prapti
kundalaharan parv
soory dvara karn ko kavach-kundal indr ko n dene ke lie sachet karana | karn ka indr ko kavach-kundal dene ka hi nishchay karana | soory dvara karn ko kavach-kundal indr ko n dene ka adesh | karn ka indr se shakti lekar hi kavach-kundal dene ka nishchay | kuntibhoj ke yahaan durvasa ka agaman | kuntubhoj dvara durvasa ki seva hetu pritha ko upadesh dena | kunti ka pita se vartalap evan brahman ki paricharya | kunti ko tapasvi brahman dvara mantr ka upadesh | kunti dvara soory devata ka avahan | kunti-soory sanvad | soory dvara kunti ke udar mean garbhasthapan | karn ka janm aur kunti ka vilap | adhirath soot aur usaki patni radha ko balak karn ki prapti | karn ki shiksha-diksha aur usake pas indr ka agaman | karn ko indr se amogh shakti ki prapti | indr dvara karn se kavach-kundal lena
araney parv
brahman ki arani evan manthan kashth vishayak prasang | yudhishthir dvara nakul ko jal lane ka adesh | nakul adi char bhaiyoan ka sarovar tat par achet hona | yaksh aur yudhishthir ka sanvad | yaksh aur yudhishthir ka prashnottar | yudhishthir ke uttar se santusht yaksh dvara charoan bhaiyoan ko jivit karana | yaksh ka dharm ke roop mean prakat hokar yudhishthir ko varadan dena | yudhishthir ko maharshi dhaumy dvara samajhaya jana | bhimasen ka utsah aur paandavoan ka paraspar paramarsh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah