भगवद्गीता -राधाकृष्णन पृ. 229

bhagavadgita -d aau. sarvepalli radhakrishnan

Prev.png
adhyay-15
jivan ka vriksh vishvavriksh

   
11.yatanto yoginashchainan pashyantyatmanyavasthitamh.
yatantoapyakritatmanoan nainan pashchantyachetasah॥

yatnapoorvak sadhana mean lage hue yogi log use atma mean sthit dekhate haian, parantu abuddhimanh aur anushasanahin atmaoan vale log yatn karake bhi use nahian dekh pate.

12.yadadityagatan tejo jagaddhasayateakhilamh.
yachchandramasi yachchagnau tattejo viddhi mamakamh॥

soory mean jo tej hai, jo is sare sansar ko prakashit karata hai aur chandrama mean aur agni me jo tej hai, usako too mera hi tej samajh.

13.gamavishy ch bhootani dharayamyahamojasa.
pushnami chaishadhiah sarvaah somo bhootva rasatmakah॥

is prithvi mean pravisht hokar maian apani pran-shakti dvara sab praniyoan ko dharan karata hooan; aur ras se bhara hua som (chandrama) banakar maian sab j di-bootiyoan (ya vanaspatiyoan) ka poshan karata hooan.

14. ahan vaishvanaro bhootva praninaan dehamashritah.
pranapanasamayuktah pachamyannan chaturvidhamh॥

jivit praniyoan ke sharir mean maian jivan ki agni banakar aur unake andar ane vale shvas aur bahar nikalane vale shvas mean milakar maian charoan prakar annoan ko pachata hooan.pachami: shabdarth hai pakana.

15.sarvasy chahan hridi sannivishto
mattah smritijrnanamapohanan ch.
vedaishch sarvairahamev vedyo
vedantakridvedavidev chahamh॥

aur maian sabake hriday mean baitha hua hooan; mujhase hi smriti aur jnan tatha unaka vinash hota hai. vastutah maian hi vah hooan, jisako sab vedoan dvara jana jata hai. maian hi vedant ka banane vala hooan aur maian hi vedoan ka janane vala hooan.[1]apohanamh: hani, vinash, nishedh.

param purush

16.dvavimau purushau loke ksharashchakshar evan ch.
ksharah sarvani bhootani kootasthoakshar uchyate॥

is sansar mean do purush haian- ek nashvar aur doosara anashvar; nashvar ye sab astitv (vastu evan vyakti) haian aur aparivartanashil (kootasth) anashvar hai.

17.uttamah purushastvanyah paramatmetyudahritah.
yo lokatrayamavishy vibhartyavyay eeshvarah॥

parantu inase bhinn ek aur sarvattam atma hai, jise param atma kaha jata hai, jo amar eeshvar ke roop mean in tinoan mean pravisht hota hai aur inaka bharan-poshan karata hai.sada parivartanashil vishv mean vidyaman atma kshar hai; akshar vah nity atma hai, jo aparivartanashil hai, gatihin hai aur jo parivartanashil vastuoan mean bhi aparivartanashil hai.[2] jab atma is aparivartanashil ki or abhimukh hojati hai, tab saansarik gatividhi usase chhoot jati hai aur vah atma apane aparivartanashil nity astitv mean pahuanch jati hai. ye donoan paraspar aise virodhi nahian haian, jinamean ki mel ho hi n sakata ho, kyoanki brahm ek aur anek donoan hi haian, vah nity hi ajanma hai aur sath hi vishv ke roop mean pravahaman bhi hai. gita ki drishti mean yah gatimay jagath bhagavanh ki srishti hai. brahm is sansar ko apana leta hai aur isamean karm karata hai; vart evan ch karmani. vishv ke uddeshy ki drishti se bhagavanh eeshvar hai, purushottam, sare sansar ka svami, jo pratyek prani ke hriday mean nivas karata hai.[3]param atma: sarvochch atma. atma mean vidyaman eeshvar.
gita ka sanket yahaan ajnat-athah parameshvar ki or nahian hai, apitu us eeshvar ki or hai, jo is srishti hake andar basa hua hai aur ise chala raha hai. gita us vyaktik paramatma ki dharana ki stuti karati hai, jo apane mean kalatit astitv (akshar) aur laukik arambh (kshar) in donoan ko milae hue hai. shankarachary ne parivartanashil (kshar) ki vyakhya is parivartit hote hue sansar ke roop mean aur aparivartanashil (akshar) ki vyakhya maya- shakti ya eeshvar ki shakti ke roop mean ki hai aur bhagavanh ko nity, shuddh buddh aur kshar aur akshar ki parimitiyoan se mukt bataya hai.ramanuj ’akshar’ ka arth mukt atma leta hai. is sansar mean do sar tattv haian, jinamean se ek atma hai aur doosara j d (nirjiv); ye hi akshar aur kshar haian. in donoan se oopar paramatma hai, jo vishv se pare hai aur sath hi vishv mean vyapt bhi hai. do purushoan ki vyakhya do prakritiyoan ke roop mean bhi ki ja sakati hai; ek to paramatma ki apani sarabhoot prakriti, adhyatm, aur doosari nimnatar prakriti, prakriti. shvetashvatar upanishadh se tulana kijie, 1, 10.


Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. bhishm se tulana kijie, jo mahabharat mean krishn ke vishay mean kahata hai: vedavedaangavijnanan balan chapyadhikan tatha.
  2. tulana kijie, amarakosh: ekaroopataya tu yah kalavyapi s kootasthah.
  3. avyay; sarvajnatven eeshvaradharmen, alpajnatven jivadharmen va, n vyeti kshiyate vardhate vetyarthah. -nilakanth.

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah