भगवद्गीता -राधाकृष्णन पृ. 222

bhagavadgita -d aau. sarvepalli radhakrishnan

chitr:Prev.png
adhyay-14
sab vastuoan aur praniyoan ka rahasyamay janak sarvochch jnan

   

shribhagavanuvach

1.paran bhooyah pravakshyami jnananaan jnanamuttamamh.
yahyajjnatva mun sarve paraan siddhimito gataah॥

shri bhagavanh bole:ab maian tujhe vah sarvochch jnan bhi bataooanga, jo sab jnanoan mean shreshth hai aur jise janakar sab muni is sansar se oopar uthakar param siddhi (poornata) tak pahuanch ge haian.

2.idan jnanamupashrity mam sadharmyamagataah.
sargeapi nopajayante pralaye n vyathanti ch ॥

is jnan ka sahara lekar aur mere svaroop vale banakar ve srishti ka samay ane par bhi janm nahian lete; aur n ve pralayakal ane par duahkhi hi hote haian. shashvat jivan anirdeshy parabrahm mean vilin ho jana nahian hai, apitu ek aisi sarvabhaumata aur atma ki svatantrata ko prapt kar lena hai, jo anubhavagasy gatividhi se oopar uthi huee hai. isaki sthiti srishti aur pralay ki prakriyaoan se aprabhavit rahati hai, kyoanki yah sab prakar ke prakatanoan (vibhootiyoan) se badhakar hai. mukt atma unnati karata hua brahm ke saman ho jata hai aur ek aparivartanashil astitv dharan kar leta hai, jo nityaroop se us parameshvar ke prati sachet rahata hai, jo vishv ke vividh roopoan ko dharan karata hai. yah svaroopata ya tadroopata nahian hai, apitu keval samanadharmata ya gunoan ki samanata hai. vah usake sath ek svabhav vala ho jata hai, jisaki ki vah khoj kar raha hota hai aur sadrishy mukti prapt kar leta hai. vah apani bahyay chetana aur jivan mean brahm ko anubhav kar leta hai. tulana kijie: ’’isalie tum poorn bano, thik vaise hi, jaise ki tumhara pita, jo svarg mean hai, poorn hai.’’ maithyoo 5, 48. shankarachary ka mat isase bhinn hai. usaka vichar hai ki sadhamry ka arth svabhav ki tadoohrapata hai, gunoan ki samanata nahian. [1]

3.mam yonirmahadbrahm tasmingarbh dadhamyahamh.
sanbhavah sarvabhootanaan tato bhavati bharat॥

mahanh brahm (prakriti) mera garbh hai: maian usamean bij dalata hooan aur he bharat (arjun), usase ye sab vastuean aur prani utpann hote haian.yadi ham keval prakriti ki upaj hote, to ham shashvat jivan ko prapt nahian kar sakate the. is shlok mean yah bat spasht roop se kahi gee hai ki sara astitv brahm ki hi ek abhivyakti hai. vah vishv ka bij hai. is sansar ke prasang me vah hiranyagarm, vishv-atma, ban jata hai. shankarachary ka kathan hai: ’’maian kshetr aur kshetrajn ko sanyukt karata hooan, jisase hiranyagarbh ka janm hota hai aur usase sab prani utpann hote haian.’’ bhagavanh vah pita hai, jo garbh mean, jo ki anatm hai, bij, jo ki sarabhoot jivan hai, dalata hai aur is prakar pratyek vyashti ke janm ka karan banata hai. yah sansar sasim par ho rahi asim ki kri da hai. dekhie 2, 12 par tippani. yahaan lekhak ne asath, pralay ya ratri, mean se roop ke vikas ke srishti-siddhant ko apanaya hai. sab vastuoan ke roop,jo athah shoony mean se utpann hote haian, paramatma se hi nikale haian. ve hi ve bij haian, jinhean vah asath mean dalata hai.

4.sarvayonishu kauntaye moortayah sanbhavanti yaah.
tasaan brahm mahadyonirahan bijapradah pita॥

he kunti ke putr (arjun) jahaan kahian bhi jin kinhian bhi yoniyoan mean jo bhi roop utpann hote haian, un sabaki yoni mahanh brahm hai aur maian pita hooan, jo ki bij dalata hai. sab jivit roopoan ki mata prakriti hai aur pita paramatma hai. kyoanki prakriti bhi paramatma ki hi ek prakriti (svabhav) hai, isalie paramatma vishv ka pita aur mata donoan hi hai. vah vishv ka bij aur garbh donoan hai. is dharana ko pooja ke kuchh roopoan mean upayog kiya gaya hai; pooja ke ye roop us vastu se vikasit hue haian, jisaki kuchh adhunik pavitravadi ashlil lig-poojavad kahakar khilli u date haian. paramatma ki atma hamare jivanoan mean pran dalati hai aur unhean vaisa banati hai, jaisa ki unhean paramatma banana chahata hai.brahm is sansar ka viryaroop karan hai. sab vastuean brahm ke viryanuoan (lagoee sparametikoee) arthatri pranadayini atmaoan dvara bhautik tattv ke garbhadhan ke parinamasvaroop utpann hoti hai. unake dvara hi paramatma sansar mean apana kam chalata hai. brahm (logos) ki ye bij hi ve adarsh (vicharatmak) roop haian, jo bhautik tattv ke sthool sansar ko vastuoan aur praniyoan ke roop mean dhalate haian.
ve adarsh ya vichar, hone vali vastuoan ke namoone, sabake sab usaki avyakt mean tatsthaniy sambhavana mean hai; usamean vah vah shashvat karan ke roop mean vidyaman rahati hai, jisaka ki abhivyakti ek bahy prakat-roop hai. paramatma ko srishti ka, usake sampoorn vistar samet nity darshan hota rahata hai. sukarat aur pleto ki rachanaoan mean vicharoan aur bhautik tattv ki dvait ke roop mean kalpana ki gee hai, jahaan vicharoan ke sookshm jagath aur bhautik tattv ke sthool jagath ke madhy vidyaman sambandh ko samajh pana bahut kathin hai. gita mean in donoan ko brahm ka aansh bataya gaya hai. paramatma svayan hi bij-roopi vicharoan ko sthool jagath ke roopoan mean avatarit karata hai. ye bij-roop vichar, jinaka udgam daiviy hai aur jo karan-roop brahm (logos) ke aansh haian, paramatma ke prati hamare prem ki vyakhya karate haian. jahaan paramatma ek arth mean manaviy prakriti ke lie anubhavatit hai, vahaan atma mean brahm ki ek pratyaksh abhivyakti bhi hai. vishv ki yah prakriya tab tak chalati rahati hai, jab tak ki karan-roop mool (ailpha) aur antim nishpatti (omega) paraspar mil n jae.


chitr:Next.png

tika tippani aur sandarbh

  1. mam parameshvarasy sadhamry matyasvaroopataan n tu samanadharmataan sadhamryamh, kshetrajneshvarayorbhedanabhyooparagamadh gitashastre- shankarachary. mam eeshvarasy sadhamry sarvatmatvan sarvaniyantatritvamh, ityadidharmasamyan sadhamryamh. - nilakanth. mam sadhamry madroopatvamh. - shridhar.

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah