वारणावत

varanavat mahabharat ke anusar vah sthan tha, jahaan pandavoan ko jalakar bhasm kar dene ke liye duryodhan ne lakshagrih ka nirman karavaya tha. yudhishthir ne jin paanch gramoan ko yuddh se poorv duryodhan se maanga tha, unamean se ek varanavat bhi tha. varanavat ka abhijnan merath zila, uttar pradesh ke 'baranava' namak sthan se kiya gaya hai.[1]

  • mahabharat ke anusar is nagar mean duryoandhan ne lakshagrih banavakar paandavoan ko jala dalane ki chal chali thi, jo paandavoan ki chaturaee ke karan saphal nahian ho saki.
  • varanavat mean shiv ki pooja ke lie ju de hue ‘samaj’ athava mele ko dekhane ke lie paandav dhritarashtr ki ajna se gaye the-
'dhritarashtr prayuktaste kechith kushalamantrinah, kathayaanchakrire ramyan nagaran varanavatamh. ayan samajah sumahanh ramaniyatamo bhuvi, upasthitah pashupaternagare varanavat.'[2]
'sarva matristathaaprichchhy kritva chaiv pradakshinamh, sarvaah prakritayashchaiv prayayurvaranavatamh.'[3]
  • varanavat mean hi shilpakar purochan ne chhadm roop se san, ral, mooanj, balvaj, baans adi padarthoan se lakshagrih ki rachana ki thi-
'shanasarjarasanvyaktamaniy grihakarmani. muanjabalvajavanshadi dravyan sarvaghritokshitamh, shilpibhiah sukritan hmaptairvinitairveshmakarmani, vishvastan mamayan papo dagdhukamah purochachanah.'[4]
'avisthalan vrikasthalan makandian varanavatamh, avasanan bhavetvatr kianchidekan ch panchamamh.'
  • varanavat ka abhijnan merath zila, uttar pradesh mean sthit 'baranava' namak sthan se kiya gaya hai. baranava hiandan aur krishna nadi ke sangam par, merath nagar se 15 mil door sthit hai.[1]
  • jan p data hai ki mahabharat kal mean kauravoan ki prasiddh rajadhani hastinapur ka vistar pashchim mean varanavat tak tha.
  • varanavat ke vishay mean ek ullekhaniy tathy yah bhi hai ki yahaan, jaisa ki mahabharat, adiparv[6] se soochit hota hai, us samay shivopasana se sanbandhit bhari mela lagata tha, jise ‘samaj’ kaha gaya hai. is prakar ke ‘samajoan’ ka ullekh ashok ke shilalekh sankhya ek mean bhi hai.


tika tippani aur sandarbh

  1. 1.0 1.1 aitihasik sthanavali |lekhak: vijayendr kumar mathur |prakashak: rajasthan hindi granth akadami, jayapur |sankalan: bharatakosh pustakalay |prishth sankhya: 843 |
  2. mahabharat adiparv142, 2-3
  3. mahabharat adiparv 144, 4
  4. mahabharat adiparv 145, 15-16
  5. udyogaparv 31-19
  6. adiparv 142, 3

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah