chatushtrianshadadhikashatatam (134) adhhyay: van parv (tirthayatra parv)
mahabharat: van parv: chatushtrianshadadhikashatatam adhhyay: shlok 11-16 ka hindi anuvad
bandi ne kaha- yajn ki agni garhapaty, dakshinagni, ahavaniy, sabhy aur avasathy ke bhed se paanch prakar ki kahi gayi hai. pankti[6] chhand bhi paanch padoan se hi banata hai. yajn bhi paanch hi haian- devayajn, pitriyajn, bhootayajn aur manushhyayajn. is prakar indriyoan ki sankhya bhi paanch hi haian[7]. ved mean paanch veni vali (panchachoo da[8]) apsara ka varnan dekha gaya hai tatha lok mean paanch[9] nadiyoan se vishishht punyamay panchanad pradesh vikhyat hai. ashtavakr bole- kuchh vidvanoan ka mat hai ki agni ki sthapana ke samay dakshin mean chh: gau hi deni chahiye. ye chh: rrituean hi sanvatsararoop kalachakr ki siddhi karati haian. man sahit jnanendriyaan bhi chh: hi haian. krittikaoan ki sankhya chh: hi hai tatha sampoorn vedoan mean sadyask namak yajn bhi chh: hi dekhe gaye haian. bandi ne kaha- gramy pashu sat haian (jinake nam is prakar haian)- gay, bhaians, bakari, bhean d, gho da, kuthta aur gadaha. jangali pashu bhi sat haian (yatha sianh, bagh, bhe diya, hathi, vanar, bhaloo aur mrig[10]). gayatri, ushhnik, anushhtup, brihati, pankti, trishhtup aur jagati- ye sat hi chhand ek-ek yajn ka nirvah karate haian. saptarshi nam se prasiddh rrishiyoan[11] ki sankhya bhi sat hi hai (yatha- marichi, atri, pulah, pulasty, kratu, aangira aur vasishth), poojan ke sankshipt upachar bhi sat haian (yatha- gandh, pushp, dhoop, dip, naivedy, achaman aur tambool) tatha vina ke bhi sat hi tar vikhyat haian. ashtavakr bole- tarajoo mean lagi huee san ki doriyaan bhi ath hi hoti haian, jo saik doan ka man (taul) karati haian. sianh ko bhi mar girane vale sharabh ke ath hi pair hote haian. devataoan mean vasuoan[12] ki sankhhya bhi ath hi suni gayi hai aur samhpoorn yajnoan mean ath kon ke hi yoop ka nirman kiya jata hai. banhdi ne kaha- pitriyajn mean samidha dekar aghni ko uddipht karane ke liye jo manhtr padhe jate haian, unhhean samidheni rricha kahate haian, unaki sankhya nau hi batayi gayi hai, isamean prakriti, purush, mahattattv, ahankar tatha panchatanhmatra- in nau padarthoan ka sanyog karan hai, aisa vijn purushoan ka kathan hai. brihati-chhanhd ke prathyek charan mean nau akshar bataye gaye haian aur ek se lekar nau aankoan ka yog sada ganana ke upayog mean ata hai. |
tika tippani aur sandarbh
- ↑ brahmachary, garhasthy, vanaprasth aur sannyas
- ↑ brahman, kshatriy, vaishy aur shoodr
- ↑ poorv, dakshin, pashchim aur uttar
- ↑ hrasv, dirgh, plut aur halh
- ↑ para, pashyanti, madhyama aur vaikhari-ye vani ke char pair haian
- ↑ ath-ath akshar ke paanch padoan se panktichhand ki siddhi hoti hai.
- ↑ tvacha, shrotr, netr, rasana aur nasika- ye paanch jnanendriyaan haian.
- ↑ panchachoo da apsara ka ullekh mahabharat ke anushasanaparv mean 38vean adhyay mean aya hai.
- ↑ vipasha (vyas), iravati (ravi), vitasta (jhelam), chandrabhaga (chinab) aur shatadr (shatalaj)-ye hi panchanad pradesh ki paanch nadiyaan haian.
- ↑ hiran, sookar, kharagosh, gid d adi jantuoan ka grahan mrig nam se hi ho jata hai.
- ↑ saptarshi ye haian- marichirangirashchatri pulasty: pulah: kratu:. vasishth iti saptaite maansaa nirmita hi te॥ (mahabharat shaantiparv 340, 69); bhagavan ne svayan brahma se kaha hai ki- marichi, aangira, atri, pulasty, pulah, kratu aur vasishth-ye satoan maharshi tumhare (brahmaji ke) dvara hi apane man se rache hue haian.
- ↑ tharo dhruvashv somashv ahashchaivanilonal:. pratyooshashch prabhasashv trasavoshtau prakirtita:॥ (mahabharat adiparv 66, 18); ghar, dhruv, som, ah, anil, anal, pratyoosh aur prabhas-ye ath vasu kahe ge haian.
sanbandhit lekh
varnamala kramanusar lekh khoj