गुल्म

gulm mahabharat yuddh mean sammilit hone vali akshauhini sena ka hi ek bhag tha. isake aantargat senamukh ke tin guna yoddha hote the.

  • 'mahabharat adi parv' mean varnan milata hai ki ek bar rrishiyoan ne ugrashrava ji se poochha- "sootanandan! apane jo akshauhini shabd ka uchcharan kiya hai, isake sambandh mean ham log sari batean yatharth roop se sunana chahate haian. akshauhini sena mean kitane paidal, gho de, rath aur hathi hote haian? isaka hamean yatharth varnan sunaiye, kyoanki apako sab kuchh jnat hai."[1]
  • ugrashrava ji ne kaha- "ek rath, ek hathi, paanch paidal sainik aur tin gho de -bas, inhian ko sena ke sarmajn vidvanoan ne 'patti' kaha hai. isi patti ki tiguni sankhya ko vidvan purush 'senamukh' kahate haian. tin senamukhoan ko ek 'gulm' kaha jata hai.

vibhag

mahabharat kal mean kisi bhi akshauhini sena ke char vibhag hote the-

  1. gaj (hathi savar)
  2. rath (rathi)
  3. gho de (ghu dasavar)
  4. sainik (paidal sipahi)

sena ke bhag

ek akshauhini sena nau bhagoan mean bati hoti thi-

  1. patti - 1 gaj + 1 rath + 3 gho de + 5 paidal sipahi
  2. senamukh (3 x patti) - 3 gaj + 3 rath + 9 gho de + 15 paidal sipahi
  3. gulm (3 x senamukh) - 9 gaj + 9 rath + 27 gho de + 45 paidal sipahi
  4. gan (3 x gulm) - 27 gaj + 27 rath + 81 gho de + 135 paidal sipahi
  5. vahini (3 x gan) - 81 gaj + 81 rath + 243 gho de + 405 paidal sipahi
  6. pritana (3 x vahini) - 243 gaj + 243 rath + 729 gho de + 1215 paidal sipahi
  7. chamoo (3 x pritana) - 729 gaj + 729 rath + 2187 gho de + 3645 paidal sipahi
  8. anikini (3 x chamoo) - 2187 gaj + 2187 rath + 6561 gho de + 10935 paidal sipahi
  9. akshauhini (10 x anikini) - 21870 gaj + 21870 rath + 65610 gho de + 109350 paidal sipahi

tika tippani aur sandarbh

  1. mahabharat adi parv adhyay 2 shlok 1-20

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

   a    a    i    ee    u    oo    e    ai    o    au    aan    k    kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d    dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr    aah